Historia

Budowa kolei w Afganistanie planowana była już w XIX wieku. Musiało jednak minąć dużo czasu, aby plany zaczęto wcielać w życie. Dopiero po upadku reżimu talibów rozpoczęto pracę na szeroką skalę, a głównym jej celem jest wsparcie rozwoju górnictwa.

W 1928 roku w Polsce gościł postępowy afgański król Amanullah. Legenda głosi, że w prezencie od polskiego rządu otrzymał lokomotywę, która do dnia dzisiejszego rdzewieje w ogrodzie Muzeum Kabulskiego. Prawdopodobnie jednak zardzewiałe eksponaty (w Muzeum Kabulskim są dwie lokomotywy – patrz zdjęcia) pochodzą z niemieckiego Kassel i wbrew powszechnej opinii przez jakiś czas pozostawały w użyciu na około 10 kilometrowej wąskotorowej trasie do Darulaman na południu Kabulu.

Afgański monarcha miał jednak coś wspólnego z polskimi kolejami, mianowicie podróżował nimi wraz ze swoją świtą. Jak podaje „Ilustrowana Republika” z dnia 29 kwietnia 1928 roku, król Amanullah przemieścił się z Łodzi do Warszawy, gdzie witany był prawdziwie po królewsku, a stołeczny Dworzec Główny został przybrany w barwy polskie i afgańskie. 

W chwili obecnej Afganistan nie może się pochwalić świetnie rozwiniętą siecią kolejową, znaczące jest jednak to, że afgańskie koleje rozwijają się w szybkim tempie. Jeśli tempo i chęci zostaną utrzymane na dotychczasowym poziomie, a ministerialne plany zrealizowane, Afganistan ma szansę w pełni wykorzystać swoje, legendarne już, zasoby naturalne. Jak podaje „Ilustrowana Republika” z dnia 29 kwietnia 1928 roku, król Amanullah przemieścił się z Łodzi do Warszawy, gdzie witany był prawdziwie po królewsku, a stołeczny Dworzec Główny został przybrany w barwy polskie i afgańskie.

Współczesność

Obecnie Afganistan podłączony jest pod dwie działające linie kolejowe (kolor turkusowy):

• liczącą około 75 kilometrów linię z Termezu (Uzbekistan) do Mazar-e Szarif przez przejście graniczne w Hairatanie
• liczącą 120 kilometrów linię z Kuszka (Turkmenistan) do Turghundi na granicy afgańsko-turkmeńskiej (na terenie Afganistanu znajduje się 9 km torów).

W lutym 2012 po afgańskich torach ruszyły pierwsze towarowe składy kolejowe. Otwarta w sierpniu 2011 linia relacji Hairatan–Mazar-e Szarif (północ kraju) obsługuje transport towarów z i do Uzbekistanu; przewożona jest głównie żywość, paliwa, stal oraz drewno. Linia liczy 75 kilometrów, a rozstaw szyn wynosi 1520 mm (jest to rozstaw tzw. „rosyjski nowy”). Została sfinansowana w 2009 roku przez Asian Development Bank i kosztowała 165 milionów dolarów. Pomimo oficjalnego otwarcia w 2011 roku, dopiero z początkiem 2012 roku została w pełni dopuszczona do ruchu. Kursy obsługiwane są przez Uzbeckie Koleje Państwowe (Узбекистон темир йуллари) i pozostanie tak aż do 2014 roku, ponieważ taki okres został przewidziany w umowie. Po stronie afgańskiej wciąż brakuje odpowiednio wyszkolonej obsługi oraz składów, a zwłaszcza lokomotyw.

W trakcie realizacji jest ponad 170 kilometrowy odcinek łączący miasto Chaf w Iranie z Heratem. Budowę tego połączenia rozpoczęto w 1996 roku. Pod koniec 2012 roku zrealizowano już 100 kilometrów tej trasy. Docelowo kolej z Heratu ma łączyć się z Maszhadem, a maksymalna prędkość na trasie wyniesie 160 km/h. Budowę koordynują Irańczycy, którzy pokrywają także ponad połowę kosztów na terenie Afganistanu. Pod koniec 2012 roku ze strony afgańskiej pojawiły się głosy, że projekt realizowany jest zbyt opieszale. Linia towarowa i osobowa będzie obsługiwana przez koleje irańskie RAI.

W czerwcu 2013 rozpoczęły się prace nad budową 330 kilometrowej linii łączącej dystrykt Kaldar (prowincja Balch), poprzez Sziberghan w prowincji Dżawzdżan, aż do tzw. „suchego portu” Aqina (prowincja Fariab), który znajduje się przy granicy turkmeńskiej. Koszty budowy szacowane są na cztery miliardy dolarów, zostaną całkowicie pokryte przez Asian Development Bank. Prace zakończą się w połowie 2015 roku.

Plany

W planach wciąż pozostają połączenia z Pakistanem. W 2010 roku podpisano dwustronne, pakistańsko-afgańskie porozumienie dotyczące linii:

• Kabul-Dżalalabad-Torcham-Peszawar
• Kandahar-Spin Boldak-Quetta

Strategicznym dla górnictwa, projektem jest linia kolejowa Ajnak (kolor granatowy). W czerwcu 2012 specjaliści z firmy China Railway przybyli do Afganistanu, aby rozpocząć badania techniczne i prace nad projektem linii kolejowej, która będzie prowadziła z kopalni miedzi w Ajnak, położonej 30 km na południe od Kabulu (prowincja Logar) do granicy afgańsko-uzbeckiej.

Chińczycy zobowiązali się m.in. do budowy linii kolejowej w zamian za prawo do wydobycia miedzi, które uzyskali w przetargu w 2008 roku. Projektem będzie zarządzała China Railway Company. Szacunkowy koszt budowy 900 km linii kolejowej, która będzie najdłuższą w Afganistanie, to około cztery miliardy dolarów. Wydatek ten pokryje MCC (China Metallurgical Group Corporation).

Planowana linia będzie biegła od Ajnak do Kabulu, następnie jedna odnoga dotrze przez Dżalalabad do Pakistanu (na mocy wspomnianej wyżej umowy z Pakistanem), a druga na północ, gdzie połączy się z istniejącą nitką do Hairatanu w prowincji Balch na granicy z Uzbekistanem. Chińscy specjaliści mają także za zadanie szkolić afgańskich inżynierów w zakresie budowy sieci kolejowych.

Dalsza przyszłość

Optymistyczne plany zakładają, że za 10 lat Afganistan połączy wszystkie przygraniczne odnogi swoich linii w jeden system. Problemem może stać się wtedy połączenie obecnych i będących w budowie tras w jedną sieć, ponieważ praktycznie przy każdej granicy budowane są tory o innym rozstawie szyn. Irańskie szyny mają rozstaw standardowy, europejski czyli 1435 mm. Z kolei Pakistan ma szyny w rozstawie indyjskim – 1676 mm. Graniczące z Afganistanem od północy Turkmenistan, Uzbekistan i Tadżykistan podlegają normom rozstawu rosyjskiego – 1520 mm. Pojawiają się głosy, że oficjalnym afgańskim rozstawem powinien być rozstaw europejski.

Rozwój kolei z pewnością pomoże afgańskiej gospodarce, wspierając eksport oraz tworząc nowe miejsca pracy. Kolej jest uznawana za priorytet oraz „kluczowy czynnik” w rozwoju górnictwa. Bieżące informacje o afgańskiej sieci kolejowej zamieszczane są na oficjalnej, rządowej stronie przetargowej (www.afghanmineraltenders.com).

Tekst: Katarzyna Javaheri, Ariana Trade Group 

Zdjęcia i mapa: Katarzyna Javaheri