Afgani (افغانی) jest afgańską walutą od 1925 roku, wtedy to zastąpiło ono wcześniejszą rupię. Srebrne rupie były bite w Kabulu oraz Kandaharze, jednakże przez pierwsze dekady XX wieku w obiegu znajdowały się także srebrne oraz złote monety z krajów ościennych. Już sama nazwa nowej waluty – afgani – nosi w sobie element narodowy, w opozycji do rupii, której etymologii należy szukać w sanskrycie („srebrna moneta”) i która nadal jest walutą m.in. w Indiach i Pakistanie.

MONETY

Początkowo afgani miało postać srebrnej monety o wadze 9 gramów i było zbliżone wagowo do rupii. Na jedno afgani składało się sto mniejszych jednostek – puli (پول), jednakże funkcjonowały także „połówki” czyli ½ afgani oraz 2½ afgani, obydwie srebrne z nominałem wybijanym w postaci ułamka. Kurs wymiany pomiędzy rupią kabulską a afgani wynosił 10 afgani = 11 rupii. Obok srebra, w obiegu były również monety z brązu o nominale 2 i 5 puli oraz miedziane 10 puli i srebrno-miedziane 20 puli. W 1930 roku wybijano dodatkowy nominał – miedziane 25 puli. Z kolei taki sam nominał lecz z brązu był bity w latach 1933-1937 za czasów Zahir Szaha. Osobliwością jest moneta o nietypowym nominale 3 puli, wykonana z brązu, którą wypuszczono na rynek w 1937. W 1951 roku rozpoczęto wybijanie monety 50 pulowej z brązu, którą w 1973 zastąpił miedziany odpowiednik, a pod koniec lat 80. XX wieku 50 puli bito ze stopu brązu z aluminium. W grudniu 1958 roku samo afgani doczekało się dalszych wersji monetowych, gdy do obiegu weszły nominały 2 i 5 afs, a ich papierowe wersje zostały wycofane. Dodatkowo od lat 80. XX wieku pojawiały się monety kolekcjonerskie o nominałach 100 lub 500 afgani, wydawane np. z okazji Igrzysk Olimpijskich. Od 2002 roku Afganistan nie wydał żadnej monety kolekcjonerskiej w nowych afgani.

W latach 20. XX wieku obok rupii, afgani i puli funkcjonowała jeszcze inna jednostka mianowicie amani (امانی) równa 20 afgani. Monety o nominałach ½, 1 oraz 2 amani były wykonywane ze złota. Obecnie złote amani można kupić na aukcjach internetowych

 za cenę od 200 do 500 dolarów.

Spadek wartości afgańskiej waluty w sposób naturalny wyeliminował pule z użycia, jednakże nie zniknęły one z rynku, zyskując drugie życie jako elementy biżuterii. Do dziś w biżuterii etnicznej wykorzystuje się stare afgańskie monety, jak również monety z czasów cesarskiego Iranu czy rupie pakistańskie o niskich nominałach.

BANKNOTY

Afganistan mógł pochwalić się banknotami jeszcze przed przyjęciem afgani. Pierwsze papierowe pieniądze wprowadzono za czasów emira, a późniejszego króla Amanullaha (1919-1929) w 1919 roku. Niestety tak zaawansowana innowacja nie spotkała się z przychylnością w społeczeństwie. Przeciwni rupiom w banknotach byli zwłaszcza kupcy, którzy obawiali się podróbek. Kolejna, również nieudana próba wprowadzenia papierowych pieniędzy miała miejsce w 1929 roku za czasów króla Habibullaha Ghaziego. Dopiero w 1935 roku papierowe afgani odniosło sukces. Banknoty o nominałach 10, 20, 50 i 100 afgani drukowane w Szwajcarii zostały wydane przez Bank-e Milli (Bank Narodowy).

Da Afghanistan Bank, który został założony w 1939 roku, jako Bank Centralny wprowadził banknoty o nominałach 2, 5, 10, 20, 50, 100, 500 oraz 1000 afgani. Jak już to zostało wspomniane, banknoty 2 i 5 afgani zostały w 1958 roku zastąpione przez monety. W 1993 roku Da Afghanistan Bank wypuścił nominały 5000 oraz 10000 afgani. Banknoty były drukowane przez jedną z rosyjskich firm do 1996 roku, gdy Ehsanullah Ehsan, prezes Banku Centralnego reżimu talibów uznał banknoty obiegowe o wartości blisko 100 bilionów afgani za nieważne i zerwał kontrakt z drukarnią. W tym czasie Sojusz Północny kontynuował współpracę z rosyjską firmą, ale zamawiane przez niego banknoty uzyskiwały w Kabulu jedynie 50% nominalnej wartości. Z kolei od 1994 roku w Mazar-e Szarif Abdul Raszid Dostum drukował swoje własne pieniądze, które już w 1996 roku nie były zbyt wiele warte (kurs wymiany 1 dolar = 25600 afgani).

W 2002 roku na rynek wprowadzono „nowe afgani”, drukowane w Niemczech w technologii zbliżonej do druku euro. W obiegu znalazły się nominały 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100, 500 oraz 1000 afgani. Banknoty 1, 2 i 5 afgani zostały w 2005 roku zastąpione monetami. W kwietniu 2013 Da Afghanistan Bank ogłosił, że za pozwoleniem afgańskiego parlamentu zleci druk banknotów o łącznej wartości 100 miliardów afgani (około 18 milionów dolarów). Za nową partię środków płatniczych będzie odpowiedzialna brytyjska firma. Najprawdopodobniej afgańskim wybrańcem została działająca od 1821 roku De La Rue. Nowe banknoty będą jeszcze lepiej zabezpieczone przed fałszowaniem. Obecnie w obiegu jest około 146 miliardów afgani. Nowe banknoty mają docelowo zastąpić stare, nie będą one dodawane do obiegu bez wycofywania poprzedników.

Da Afghanistan Bank planuje otworzenie w swojej siedzibie muzeum, w którego kolekcji znajdą się wszystkie stare i nowe afgańskie banknoty oraz monety, jak również dokumenty bankowe i inne pamiątki związane z finansami.

KONTROWERSJE

W lutym 2013 w Kabulu rozległy się głosy, że na rynku coraz częściej pojawiają się sfałszowane banknoty 500 i 1000 afgani (około 28 i 56 zł). Wielu przedsiębiorców zajmujących się wymianą walut zbankrutowało. Dotyczy to zwłaszcza osób prowadzących biznes na małą skalę. Podejrzewa się, że fałszywki produkowane są w Pakistanie lub Iranie. Sytuacja jest także nieprzychylna osobom o niskich dochodach; zdarzają się sytuacje, gdy robotnicza dniówka, która często wynosi właśnie 500 afgani jest wypłacana w fałszywym banknocie.

Jako ciekawostkę należy wspomnieć rosyjskie czeki, które w latach 80. XX były środkiem płatniczym, w którym wypłacano część żołdu sowieckim żołnierzom służącym podczas interwencji w Afganistanie. Czeki były odpowiednikami sowieckiego rubla i można było nimi swobodnie płacić na terenie Afganistanu w sklepach Ministerstwa Obrony (Wojentorg).

Innym ciekawym faktem są spotykane w Afganistanie stempelki na banknotach. Pojawiają się głównie na dolarach o wyższych nominałach, najczęściej na 100 dolarówkach. Stemple wzbudzają kontrowersje, gdy dolary wracają z powrotem do USA, co ciekawe najczęściej pojawiają się one w kasynach. Znakowanie pieniędzy przez kantory lub prywatne banki w Afganistanie nie jest procederem odosobnionym. Stemple stawiane są także w Chinach, Arabii Saudyjskiej czy innych krajach szeroko pojętego Wschodu.  Celem jest niejako „wewnętrzne” dopuszczenie do obrotu na terenie danego państwa i zarazem potwierdzenie autentyczności wysokiego nominału.

KURSY HISTORYCZNE

Afgani rzadko kiedy w swojej historii było walutą stabilną. Często musiało funkcjonować obok innych środków płatniczych np. z krajów sąsiednich lub obok alternatyw drukowanych przez lokalnych watażków. W 1935 roku Bank Narodowy wprowadził stały kurs wymiany afgańskiej waluty, który wynosił 4 afgani = 1 indyjska rupia. W 1939 roku, po utworzeniu Da Afghanistan Bank (Bank Afganistanu) jako afgańskiego Banku Centralnego, stały kurs został utrzymany, jednakże bank starał się, by nie był zbyt odległy od kursów z wolnego rynku. Wolny kurs był ustalany przez kabulski rynek walutowy Sarai Szahzada, od początków jego istnienia w 1935 roku. Sarai Szahzada funkcjonuje do dziś o czym dalej.

Największe różnice pomiędzy kursem oficjalnym a wolnorynkowym zanotowano w latach 80. XX wieku. Pojawiły się wtedy alternatywne banknoty drukowane lokalnie przez watażków lub partie polityczne. Bardzo często były to banknoty tworzone bez przestrzegania standardów, chociażby numerów seryjnych. W miejscu, w którym wpływy „wydawcy” były silne, także banknoty miały wartość. Natomiast traciły nawet 100% wartości w innych rejonach kraju.

Od 2002 roku oficjalny kurs nie jest już stały. Obecnie opiera się on na trendach rynkowych. Sarai Szahzada ogłasza kurs praktycznie codziennie. W roku 2000 kwota 6400 afgani (AFA) było warta około jednego dolara. Nowe afgani (AFN) zyskało na wartości i w 2009 roku jeden dolar był równy 45 afgani. Obecnie (sierpień 2013) za jednego dolara otrzymamy 56 afgani.

WSPÓŁCZESNE AFGANI

Wprawdzie obecnie afgani wciąż jest walutą afgańską, nie jest to jednak to samo afgani. Od 2002 roku oficjalną walutą Afganistanu jest nowe afgani (AFN), w odróżnieniu od starego afgani (AFA).

Częstą pomyłką, która pojawia się w kontekście afgańskiej waluty jest jej zapis skrócony. AFN to międzynarodowy kod ISO 4217 (currencycode) dla nowego afgani, natomiast Af (l.poj.) oraz Afs. (l.mn.) to oficjalne symbole waluty (currencysign). Z kolei stare afgani było według ISO 4217 kodowane jako AFA. W transkrypcji i w języku angielskim afgańska waluta zapisywana jest jako afghani. W języku polskim również można się spotkać z takim zapisem, jest on jednak nieprawidłowy. Na zasadzie analogii: ang. Afghanistan – afgani, pol. Afganistan – afgani, bezsprzecznie afgańską walutę zapisujemy przez „g”.

Współczesne banknoty są dobrze zabezpieczone i mają wygodny rozmiar (od 136×56 mm do 156×66 mm). Na awersach oraz rewersach znajdują się znaczące dla Afganistanu budynki i budowle, np. na 10 afgani możemy podziwiać mauzoleum Ahmed Szaha Durraniego (Kandahar), a na 1000 afgani Niebieski Meczet (Mazar-e Szarif). Na banknotach pojawiają się nie tylko zabytki, przykładowo na rewersie 500 afgani umieszczono wieżę kandaharskiego lotniska.

CENTRUM FINANSOWE “SARAI SZAHZADA”

Znane Centrum Finansowe i Handlowe Sarai Szahzada znajduje się w centrum Kabulu. Jest zarządzane przez trzech synów nieżyjącego już Abdula Aziza Szahzadego (założyciela Sarai Szahzada): Timor Szaha, Ahmad Szaha i Babura Szaha Sadozaiego. Abdul Aziz Szahzada był potomkiem Ahmada Szaha Durraniego, pierwszego władcy i założyciela Afganistanu. W 1935 roku, za czasów afgańskiego premiera Mohammada Haszim Chana, kupił on od władz miasta ośrodek handlowy. W okresie zarządu Abdula Aziza Szahzadego centrum finansowe zyskało sławę zarówno w całym kraju, jak i poza jego granicami. W ciągu ostatnich lat, Babur Szah Sadozai, najmłodszy syn założyciela, z powodzeniem podjął inicjatywę w celu rekonstrukcji centrum Sarai Szahzada.

Centrum Finansowe i Handlowe Sarai Szahzada posiada bardzo dobrą renomę wśród azjatyckich ośrodków handlowych oraz finansowych. Dlatego też, ekonomiści, bankierzy, złotnicy, a także sprzedawcy kamieni szlachetnych wybrali centrum Sarai Szahzada jako miejsce swojej codziennej działalności. Warto nadmienić również, iż większość znanych przedsiębiorców z Afganistanu oraz krajów regionu prowadzi bezpośrednią lub pośrednią działalność w wymienionym centrum finansowym, zatrudniając ponad sto tysięcy pracowników. W Centrum swoją działalność prowadzi ponad 300 kantorów. Profil Sarai Szahzada na Facebooku ma ponad 8 tysięcy fanów, co w obliczu niskiej świadomości marketingowej tego typu narzędzi jest w Afganistanie wynikiem bardzo dobrym.

Sarai Szahzada na swojej stronie oraz profilu społecznościowym publikuje codziennie średnie kursy walut, najczęściej jest to stosunek afgani do euro, dolara, funta brytyjskiego, rupii indyjskiej, rupii pakistańskiej, franka szwajcarskiego, riala irańskiego i japońskiego jena. Sara iSzahzada jest rekomendowanym źródłem informacji dla osób zainteresowanych aktualnym kursem afgani.

Od autorki:

Chciałabym w tym miejscu podziękować profesor Jadwidze Pstrusińskiej, dzięki której zgłębiłam temat stempelków na banknotach.

Historia waluty afgańskiej zwłaszcza w jej początkach jest niejasna. Źródła podają często sprzeczne informacje. Będę wdzięczna za wszelkie uwagi i uzupełnienia ze strony Czytelników.

 Tekst: Katarzyna Javaheri, Ariana Trade Group

Zdjęcia : Katarzyna Javaheri

Tags: afgani, Afganistan, waluta