1. Termin „archeologia biblijna”

Termin ‘archeologia’ wywodzi się od greckich słów ἀρχαῖος archaios – „stary, starożytny, dawny” oraz λόγος logos – „mowa, dyskusja, nauka”. Gr. archaiologia (archeologia) oznacza więc naukę o starożytności, o rzeczach starożytnych. W sensie naukowym określa naukę, która bada źródła archeologiczne, czyli materialne pozostałości działań ludzkich w celu lepszego poznania i rekonstrukcji przeszłości. Owymi źródłami archeologicznymi są obiekty nieruchome (pozostałości domów, budowli, groby, drogi itp.) oraz obiekty ruchome, przedmioty (narzędzia, naczynia, szczątki ludzkie itp.). Archeologia posługuje się dwoma rodzajami metod: najpierw poszukuje i pozyskuje źródła archeologiczne, następnie zajmuje się analizą pozyskanych źródeł i wydobywania z nich informacji w celu rekonstrukcji przeszłości. Osobną wiedzę w ramach archeologii stanowią metody datowania odkrytych źródeł.
Jedną z pod-dyscyplin archeologii jest archeologia biblijna, którą możemy zdefiniować jako poszukiwanie i badanie pozostałości materialnych po ludach żyjących na ziemiach biblijnych w czasach opisywanych w Biblii. Tak więc jest to po prostu archeologia, z tym, że zawężona pod względem terytorialnym do miejsc związanych z wydarzeniami opisywanymi w Biblii. Wśród nauk pomocniczych Biblii na pierwszym miejscu wymienia się właśnie archeologię.
Archeologia jest dziedziną, która – jak na to wskazuje sama nazwa – zajmuje się starożytnością, jednakże rozumianą w innym znaczeniu niż to, w jakim pojmował ją Józef Flawiusz (Archaiologia – Ant I,I,I.2). U Flawiusza chodziło raczej o historię zamierzchłą, gdy tymczasem archeologia łączy w sobie dwie rzeczy: technikę i naukę: Technikę, ponieważ poszukuje pozostałości po antycznych cywilizacjach za pomocą wykopalisk. Naukę, bo bada różne przedmioty kultury materialnej przeszłości i próbuje zrekonstruować – w granicach swoich możliwości – środowisko i instytucje epoki prehistorycznej i historycznej w konkretnym badanym miejscu.
W odróżnieniu od historii, za której początek uważa się zazwyczaj pojawienie się dokumentów pisanych (ok. 3000 przed Chr.), archeologia jest w stanie sięgnąć znacznie dalej w przeszłość człowieka, w jego prehistorię. Bada przedmioty pozostawione przez człowieka – zwłaszcza te „ciężkie”, które zachowały się w dobrym stanie do naszych czasów, jak domostwa, miasta, pałace, cmentarze, narzędzia, broń, ozdoby i przedmioty codziennego użytku. Technika archeologiczna jest ogromną pomocą dla poznania historii, a zwłaszcza kultury epok mniej udokumentowanych. Jednak istnieją różne aspekty cywilizacji starożytnej, przy których nawet najbardziej dokładne i pracowite zastosowanie techniki nie jest w stanie zmienić istotowo wniosków wynikających ze źródeł spisanych. W normalnym porządku rzeczy, dla właściwego zinterpretowania owoców pracy archeologicznej, nieodzowne jest solidne przygotowanie na polu historii cywilizacji starożytnej. Tak więc dokumenty spisane i przedmioty materialne uzupełniają się w pracy archeologa.
Naukami pomocniczymi archeologii są oprócz historii: historia sztuki, etnografia, numizmatyka, epigrafika, paleografia, gliptyka, sfragistyka, metrologia, antropologia, archeozoologia, palynologia, dendrologia, paleoekologia, petrografia, metaloznawstwo.
Nie zawsze konieczne jest kopanie dla osiągnięcia niezbędnych informacji. Wiele można wywnioskować ze studium pozostałości, które znajdują się jeszcze na powierzchni ziemi. Poza tym ogromna ilość ważnych odkryć została dokonana przez zupełnie przypadkowych ludzi. I tak na przykład, wiele cennych waz greckich zostało zebranych w Italii przez kolekcjonerów sztuki w dobie Odrodzenia. Skarby starożytnego Egiptu znajdujące się w Dolinie Królów odnalezione zostały przez pospolitych złodziei. Najistotniejsze odkrycia w Ziemi Świętej – zwoje z Qumran – zawdzięczamy w pierwszym rzędzie nie archeologom, ale pasterzowi kóz. Podobnie było w przypadku odkrycia starożytnego królestwa Ugarit, królestwa Mari, Nag Hammadi i wielu innych.

Źródło: Biblia-Orygenes

LITERATURA

1. Archeologia – wprowadzenia:

•  Ashmore W., Sharer R.J., Odkrywanie przeszłości. Wprowadzenie do archeologii, Kraków: Avalon 2009 – POLECAM
• Bahn P.G., Archeologia – Przewodnik, Warszawa: Arkady 2006.
• Barker P., Techniki wykopalisk archeologicznych, Warszawa 1994.
• Brzeziński W., Metodyka badań archeologicznych, t. 1-3, Warszawa 2000.
• Coles J., Archeologia doświadczalna, Warszawa 1977.
• Gawrysiak-Leszczyńska W., Jak rysować zabytki archeologiczne, Biskupin 2003.
• Harris E., Zasady stratygrafii archeologicznej, Warszawa 1989.
• Hensel W., Donato G., Tabaczyński S., Teoria i praktyka badań archeologicznych. Przesłanki metodologiczne, tom 1, Wrocław 1986.
• Hodder I., Czytanie przeszłości. Współczesne podejścia do interpretacji archeologii,
• De Laet S.J., Archeologia i jej problemy, Warszawa 1960.
• Ławecka D., Wstęp do archeologii, Warszawa 2003 – POLECAM
• Miśkiewicz K., Metody geofizyczne w planowaniu badań wykopalisk., Warszawa
• Miśkiewicz K., Geofizyka archeologiczna, Warszawa 2006.
• Renfrew C., Bahn P., Archeologia. Teorie. Metody. Praktyka, Warszawa 2002.
• Walanus A., Goslar T., Wyznaczenie wieku metodą 14C dla archeologów, Rzeszów
• Zielski A., Krąpiec M., Dendrochronologia, Warszawa 2004.
• Strona Open Directory Project – Archeologia
• Archeologiczny Słownik Angielsko-Polski

2. Archeologia biblijna – wprowadzenia polskojęzyczne:

• Albright W.F., Archeologia Palestyny, tłum. S. Majchrzak, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1964
• Albright W.F., Od epoki kamiennej do chrześcijaństwa, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1967.
• Arnaud D., Starożytny Bliski Wschód. Od wprowadzenia pisma klinowego do Aleksandra Wielkiego, Warszawa 1982.
• Bieliński R, Starożytny Bliski Wschód. Od początków gospodarki rolniczej do wprowadzenia pisma, Warszawa 1985.
• Chmiel J., Archeologia vs Biblia, Studia Judaica (PDF);
• Fritz V., Archeologia biblijna. Mały słownik, Warszawa: Verbinum 2
• Gądecki S., Archeologia biblijna, I-II, Gniezno: Prymasowskie Wydawnictwo 2005.
• Gryglewicz F., Archeologiczne odkrycia w egzegezie N.T., Lublin 1962.
• Horn S.H., Z archeologią przez kraje biblijne, Warszawa: Znaki Czasu 2.
• Kozłowski J., Śliwa J., Archeologia wschodniej części basenu Morza Śródziemnego. Palestyna – Syria – Cypr, Kraków 1977.
• McCarter P.K. i in., Starożytny Izrael. Od czasów Abrahama do zburzenia Jerozolimy przez Rzymian, tłum. W. Chrostowski, Warszawa: Czytelnik 1994.
• Michałowski K., Od Edfu do Faras. Polskie odkrycia archeologii śródziemnomorskiej, Warszawa 1983.
• Millard A., Skarby czasów Biblii. Odkrycia archeologiczne rzucają nowe światło na Biblię, tłum. M. Stopa, Warszawa: Diogenes; Świat Książki 2000.
• Moscati S., Kultura starożytna ludów semickich, Warszawa 1966.
• Murphy O’Connor J., Przewodnik po Ziemi Świętej, Warszawa: Vocatio 2000.
• Muszyński H., Mędala S., Archeologia Palestyny w zarysie, Pelplin: Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Chełmińskiej 1984.
• Negev A., Encyklopedia archeologiczna Ziemi Świętej, Warszawa 2002.
• Parrot A., Biblia i starożytny świat, Warszawa 1968.
• Parrot A., Wśród zabytków Samarii i Jerozolimy, Warszawa: Pax 1971.
• Polewska A., Na tropach biblijnych tajemnic, Kraków: Rafael 2008.
• Rosik M., Archeolog czyta Biblię. Nowe odkrycia: fałszerstwa czy wyzwania dla wiary?, Wrocław: TUM Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej 2007.
• Rosik M., Archeolog czyta Biblię. Świątynia Jerozolimska, Wrocław: TUM 2007.
• Stefaniak L.W. (red.), Archeologia Palestyny, przedmowa W.F. Albright, Poznań-Warszawa-Lublin: Księgarnia Św. Wojciecha 1973.
• Szewc E., Ossuaria a Nowy Testament, Wiadomości Diecezjalne Łódzkie 57 (1983).
• Śliwa J.R., Archeologia starożytnego Wschodu, Kraków 1981.
• Śliwa J.R, Sztuka i archeologia starożytnego Wschodu, Warszawa 1997.
• Thompson J.A., Biblia i archeologia, tłum. A. i K. Komorniccy, Warszawa: Pax 1965.
• Tyloch W, Odkrycia w Ugarit a Stary Testament, Warszawa 1980.

3. Archeologia biblijna – wprowadzenia obcojęzyczne:

• Meyers E.M. (red.), The Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East, I-V, New York – Oxford: Oxford University Press 1997.
• Stern E., Le’vinzon-Gilbo’a A., Aviram J. (red.), The New Encyclopedia of Archaeological Excavations in the Holy Land, I-IV, Jerusalem: Israel Exploration Society and Carta – New York: Simon & Schuster 1992–2008.
• Amitai J., Biblical Archaeology Today (1984), Jerusalem 1985.
• Barton G.A., Archaeology and the Bible, Philadelphia: American Sunday School
• Ben-Tor A. (red.), The Archaeology of Ancient Israel, New Haven 1992.
• Dever W.G., Recent Archaeological Discoveries and Biblical Research, Seattle 1990.
• La Terra Santa. Studi di archeologia, Atti del simposio “Trent’anni di Archeologia in Terra Santa” Roma 27-30 aprile 1982, Romae: Pontificium Athenaeum Antonianum 1989.
• Pritchard J.B., Archaeology and the Old Testament, Princeton: Princeton University.
• Thompson J.A., The Bible and archaeology. Foreword by F. F. Bruce, London: Valla F.R., Le natoufien-une culture préhistorique en Palestine (Cahiers de la Revue Biblique 15), Paris: J. Gabalda 1975.
• Weippert E., Palästina in Vorhellenistischer Zeit, Handbuch der Archäologie 2/1.
• Wright G.E., Biblical Archaeology, Philadelphia: Westminster Press 1962.

4. Archeologia biblijna – organizacje:

• American Schools of Oriental Research
• Associates for Biblical Research
• Ecole Biblique et Archéologique Française de Jérusalem
• Franciscan Archaeological Institutes

5. Archeologia biblijna – czasopisma:

• „Revue biblique” (Ecole Biblique et archeologique francaise de Jérusalem)
• „Biblical Archaeology Review” (Biblical Archaeology Society)
• „Biblical Archaeologist” (the American Schools of Oriental Research) w 1998 przemianowany na “Near Eastern Archaeology”

6. Projekty i strony z materiałami z dziedziny archeologii biblijnej

• archeologiabiblijna.wordpress.com – polska strona o archeologii biblijnej
• Biblia.wiara.pl – polska strona z podstroną o archeologii biblijnej
• Bible.org – artykuły z dziedziny archeologii
• The Jerusalem Archaeological Park – wiele informacji oraz prezentacje wirtualne (np. Świątyni jerozolimskiej)
• Orielntal Institute Archaeology Projects
• Virtual World Project – wiele współczesnych miejsc archeolog. w Izraelu i Jordanii
• Archaeological Excavations Relating to Jewish History – główne miejsca wykopalisk
• BAESL: Bibliography of Archaeological Excavations in the Southern Levant – wyszukiwarka publikacji archeologicznych (ponad 15 tys. pozycji bibliograficznych)
• Bibel + Orient Museum – wiele materiałów na stronie
• 295 tekstów (artykuły, książki) z dziedziny Archaeology
• Material Culture of the Ancient Canaanites, Israelites and Related People