Współczesna Jerozolima jest miastem dotkniętym przez głęboki konflikt. Konflikt ten funkcjonuje na dwóch płaszczyznach: z jednej strony jest on elementem szerszego sporu izraelsko-palestyńskiego, dotyczącego aspiracji politycznych i pretensji terytorialnych obu narodów, z drugiej zaś, rozwija się lokalnie, poprzez żydowsko-palestyńskie waśnie etnicznie oraz polityczną polaryzację pomiędzy żydowską większością a palestyńską mniejszością miasta[1]. Oba obszary, szerszy – polityczny, oraz węższy – etniczny, kształtują izraelsko-palestyński spór o prawo do suwerennej władzy w mieście.
Szczególnie problematyczna jest kwestia Jerozolimy Wschodniej (JW), tj. tej części miasta oraz terytoriów do niego przyległych, które zostały zajęte przez Izrael w wyniku wojny sześciodniowej (5–10 czerwca 1967 r.)[2]. Obie strony wysuwają względem terytorium JW konkurencyjne roszczenia. W poglądzie Izraela JW wraz zachodnią częścią miasta (Jerozolima Zachodnia: JZ) stanowią obszar „Jerozolimy zjednoczonej”, która jest uznawana za niepodzielną, integralną część państwa oraz jego stolicę. Izrael uznaje przy tym, że jest jedynym podmiotem uprawnionym do suwerennej władzy nad miastem[3].
Izraelska kontrola JW jest niezmiennie od 1967 r. kontestowana przez Palestyńczyków, którzy uznają „zjednoczenie” za pogwałcenie okupowanego statusu miasta[4]. Wyzwolenie JW jest jednocześnie trwałym hasłem narodowowyzwoleńczych i państwowotwórczych aspiracji Palestyńczyków.
Aspiracje te zostały wsparte stanowiskiem Organizacji Narodów Zjednoczonych. Począwszy od roku 1967 ONZ przyjęła szereg rezolucji, które potępiły „zjednoczenie” miasta oraz potwierdziły status JW jako terytorium okupowanego[5]. Zgodnie ze stanowiskiem ONZ, władza Izraela nad JW musi funkcjonować z poszanowaniem norm międzynarodowego prawa humanitarnego (MPH), w tym restrykcji zapobiegających aneksji lub faktycznej integracji terytorium okupowanego z terytorium państwa okupującego[6]. Działania tego rodzaju są interpretowane jako nielegalne, gdyż stanowią pogwałcenie IV konwencji genewskiej (Konwencja genewska o ochronie osób cywilnych podczas wojny, 12 sierpnia 1949 r.) oraz norm zwyczajowych prawa międzynarodowego. Reguły te stanowiły dla ONZ podstawę do tego by określić „zjednoczenie” mianem nielegalnej inkorporacji. Konsekwentnie zjednoczenie jest przez ONZ traktowane jako delikt[7].
Dotychczasowenegocjacje izraelsko-palestyńskie w kwestii Jerozolimy dotyczyły przede wszystkim dyskusji wokółfunkcjonalnego i terytorialnego podziału suwerenności. Rozwiązanie to było dyskutowane w ramach wszystkich najważniejszych izraelsko-palestyńskich spotkań negocjacyjnych prowadzonych w latach 2000-2007.
Negocjacje te zakończyły się porażką. Mimo, że obie strony zgodziły się co do idei podziału suwerenności jako takiej,to jednak nie udało się osiągnąć porozumienia w zakresie ustaleń szczegółowych. Jedną z głównych przeszkód negocjacyjnych była rozbieżna interpretacja prawomocności roszczeń.
W opinii Palestyńczyków konieczność podziału suwerenności była postrzegana jako wynikająca z ograniczeń nakładanych na Izrael mocą prawa konfliktów zbrojnych. Zgodnie z tym poglądem Jerozolima Wschodnia – tj. obszar zajęty przez armię izraelskąw trakcie wojny sześciodniowej (5-10 czerwca 1967) a kolejno zintegrowany z terytorium państwa Izrael – ma status terytorium okupowanego. Zgodnie zaś z literą prawa konfliktów zbrojnych, Izrael, jako strona okupująca jest zobowiązany zwrócić zajęte przez siebie terytorium w ręce ludności okupowanej – tj. Palestyńczyków. Pogląd ten miał istotne znaczenie dla formułowania palestyńskiej agendy negocjacyjnej. W agendzie tej podkreślano, że już sama zgoda na podział suwerenności w obszarze okupowanej JW jest daleko idącym ustępstwem. Palestyńczycy dążyli zatem do wynegocjowania jak najszerszego zakresu geograficznego i funkcjonalnego palestyńskiej suwerenności.
Z punktu widzenia Izraela palestyńskie pretensje do suwerenności na obszarze JW były i wciąż są postrzegane jako bezpodstawne. W interpretacji Izraela Palestyńczycy nigdyniebyli zbiorowością posiadającąuprawnieniade iure do suwerenności nad miastem. Tym samym obszar JW nie może być klasyfikowany jako palestyńskie terytorium okupowane. Izrael ma więc prawo sprawować nad nim permanentną suwerenną władzę. W konsekwencji, przyzwolenie Izraela na podział suwerenności terytorium JW wywodzi się nie ze zobowiązań Izraela jako strony okupującej, alez uprawnień Izraela jako suwerena, który może dysponować własnym terytorium w zgodzie z własnymi potrzebami. W kontekście negocjacji oznaczało to min. dążenie do utrzymania pełni suwerenności nad żydowskimi dzielnicami JW (osiedlami) oraz suwerenności zwierzchniej nad dzielnicami arabskimi.
Ramy prawne i administracyjne wcielenia Jerozolimy Wschodniej
7 czerwca 1967 r. Izrael zdobył Stare Miasto – najważniejszą część „Jerozolimy jordańskiej”[8]. Jeszcze tego samego dnia do Jerozolimy przybyli minister obrony Mosze Dajan oraz szef sztabu generalnego Icchak Rabin, obaj udali się na wprost pod Mur Zachodni. Jak wspominał I. Rabin:
Wydawało się, że nabrzmiałe przez stulecia łzy wybuchną i popłyną z oczu tłoczących się w wąskich uliczkach. „To nie czas na płacz! To moment odkupienia i nadziei.
Słynne stały się też słowa M. Dajana, który stojąc pod Ściana Płaczu ogłosił: „Powróciliśmy do naszych najświętszych przybytków, powróciliśmy i nigdy ich nie porzucimy”[9]. Tego samego dnia M. Dajan rozkazał usunąć drut kolczasty i miny z ziemi niczyjej, wieczorem zaś premier Lewi Eszkol, ogłosił, że Jerozolima jest „wieczną stolicą Izraela”[10].
Rozstrzygnięcia militarne szybko zaowocowały decyzjami legislacyjnymi, których celem było rozciągnięcie izraelskiej suwerenności nad przejętym terytorium. Pierwsze z tych decyzji zostały podjęte już 27 czerwca, kiedy Kneset uchwalił dwie nowelizacje poszerzające zakres terytorialny izraelskiej jurysdykcji. Pierwszą z nich była nowelizacja Zarządzenia Tymczasowej Rady Narodowej nr. 1 z 19 maja 1948 r. (Zarządzenie nr 1, 5708-1948). Nowelizacja ta dotyczyła IV rozdziału, zarządzenia, który został uzupełniony o treść: „Prawo, jurysdykcja i administracja państwa rozciąga się na dowolnym obszarze Erec Jisrael wyznaczonym przez rząd.” Termin Erec Jisrael był rozumiany, jako obszar terytorialnie odpowiadający Mandatowi Palestyny[11]. Drugą była nowelizacja, która umożliwiła odpowiedniemu ministrowi „według własnego uznania i bez konieczności zapytania” powiększyć poprzez proklamację obszar wybranej gminy miejskiej[12]. Oba akty prawne stały się podstawą do inkorporacji Jerozolimy Wschodniej, która wraz z 28 okolicznymi palestyńskimi wsiami została przyłączona do ówczesnego terytorium Jerozolimy, tworząc nowy obszar administracyjny miasta[13]. 29 czerwca rozwiązane zostały władze miejskie Jerozolimy Wschodniej.
Działania Izraela spotkały się ze zdecydowaną reakcją ONZ. Już 14 czerwca 1967 roku RB OZN przyjęła rezolucję nr 237 (S/RES/237) wzywającą Izrael do poszanowania zobowiązań konwencji genewskich względem terytoriów okupowanych[14]. W następnym miesiącu dwie kolejne rezolucje uchwaliło ZO ONZ, obie wezwały Izrael by: unieważnił wszystkie decyzje i niezwłocznie powstrzymał się od jakichkolwiek działań, które mogłyby zmienić status Jerozolimy[15]. Rezolucje poskutkowały misją reprezentanta Sekretarza Generalnego ONZ, Ernesto Thalmann’a, który miał rozpoznać sytuację w terenie. W trakcie swojej wizyty E. Thalmann spotkał się z przedstawicielami izraelskiego rządu, którzy poinformowali go, że integracja JW z Izraelem jest nieodwracalna i, jako taka, nie może być przedmiotem negocjacji[16].
W kolejnych latach Izrael kontynuował politykę konsolidacji faktycznej suwerenności nad miastem, co ostatecznie zostało potwierdzone 30 czerwca 1980 r. poprzez uchwalenie przez Kneset ustawy o randze konstytucyjnej – „Ustawa Zasadnicza: Jerozolima, Stolica Izraela” (zwana dalej Prawem Jerozolimy)[17]. Ustawa określiła Jerozolimę jako „całą i zjednoczoną stolicę Izraela”, będącą siedzibą prezydenta, Knesetu i rządu. Mimo zatem że ustawa zasadnicza nie wprowadziła zasadniczo nowych rozwiązań ustrojowych, jej znaczenie miało przede wszystkim charakter polityczny. Nadając ustawodawstwu dotyczącemu Jerozolimy rudymentarną podstawę w formie aktu o randze zasadniczej, ustawodawca podkreślił przede wszystkim fundamentalny i nieodwracalny charakter dotychczas podjętych decyzji legislacyjnych.
Po raz kolejny RB ONZ zareagowała 20 sierpnia 1980 r., przyjęła wtedy rezolucję 478 (S/RES/478), określającą Prawo Jerozolimy jako „nieuprawnione pogwałcenie prawa międzynarodowego” i wzywającą państwa posiadające swoje ambasady w Jerozolimie do przeniesienia placówek do Tel – Awiwu[18].
Stanowisko ONZ w kwestii legalności wcielenia Jerozolimy Wschodniej
Niewątpliwie z punktu widzenia ONZ izraelska władza nad „Jerozolimą zjednoczoną” nie jest w pełni legalna. Kwestia ta była przedmiotem oceny szeregu rezolucji ONZ negatywnie osądzających militarne i administracyjne decyzje Izraela, które ukonstytuowały kształt geograficzny miasta. Rezolucje te mogą być usystematyzowane w ramach dwóch kategorii. Po pierwsze, są to zapisy, które potępiły dokonaną przez Izrael modyfikację statusu miasta[19]. Po drugie zaś, zapisy, które uznały zjednoczenie miasta za akt bezprawnej aneksji[20].
Obie kategorie rezolucji potępiając szereg działań Izraela przyjęły również treści będące podstawą do określenia zakresu legalności izraelskiej jurysdykcji. Jak jednak zostanie ukazane wytyczenie tego zakresu nastręcza trudności. Podczas gdy rezolucje jasno określają, które działania Izraela zostały uznane za nielegalne, ocena tego, jaki zakres izraelskiej jurysdykcji należy uznać za prawomocny wciąż budzi wątpliwości.
Szczególnych trudności interpretacyjnych przysparzają rezolucje potępiające modyfikację statusu miasta. Rezolucje ten nie precyzują bowiem do jakiego statusu się odnoszą, tym samym nie wytyczają jednoznacznie zakresu izraelskich uprawnień.
Część jurystów uważa, że z uwagi na to, że rezolucje te zostały przyjęte w reakcji na zmiany administracyjne dokonane przez Izrael po wojnie sześciodniowej, zawarte w nich klauzule dotyczące modyfikacji statusu miasta powinny być interpretowane jedynie jako odnoszące się do wcielenia JW. Zgodnie z tą interpretacją rezolucje te byłyby faktycznym przyzwoleniem na partycję, a tym samym unieważnieniem wcześniejszych rekomendacji ONZ w postaci reżimu corpus separatum. Tym samym więc rezolucje te mogą być interpretowane jako faktyczne przyzwolenie na izraelską jurysdykcję nad zachodnią częścią miasta[21].
Zasadność takowej interpretacji nie jest jednak pozbawiona kontrowersji. Jak zauważa M. Mazzawi, legalizacja partycji mogłaby być usprawiedliwiona jedynie przy założeniu, że koncepcja corpus separatum wyrażona w treści rezolucji A/RES/181(II) straciła swoją zasadność poprzez fakt, że nie była potwierdzana w rezolucjach, przyjmowanych po roku 1967 – to zaś nie jest sprawą oczywistą. Rekomendacja zawarta w rezolucji A/RES/181(II) nie wymaga regularnego potwierdzania by zachować swoją aktualność; obowiązuje zatem dopóki ONZ nie zadecyduje inaczej w literalny, jednoznaczny i nie budzący wątpliwości sposób[22]. Z drugiej jednak strony, należy podkreślić, że przyzwolenie ONZ na dezaktualizację corpus separatum może wynikać nie tyle z braku jasnych deklaracji względem statusu, ale z praktyki politycznej. Wyrażona w A/RES/181 (II) koncepcja internacjonalizacji była rekomendacją, która, aby mieć moc obowiązującą, musiała zyskać aprobatę stron, potwierdzoną na drodze traktatowej, taka akceptacja zaś nigdy nie miała miejsca.
Inną kategorią rezolucji, są te, które odwołują się do zapisów międzynarodowego prawa humanitarnego (MPH), szczegółowo zaś do norm regulujących okupację[23]. Najbardziej doniosłe znaczenie maja te rezolucje, które powołują się zapisy Konwencji o ochronie osób cywilnych podczas wojny (IV konwencja genewska). Rezolucje te dotykają zagadnienia aneksji terytorium okupowanego a tym samym bezpośrednio dotyczą kwestii legalności izraelskiej władzy.
Podstawą do określenia zakresu izraelskiej jurysdykcji w kontekście norm MPH jest rozróżnienie pomiędzy suwerennością w wymiarach de iure i de facto. Zgodnie z normami MPH stosowanymi w orzecznictwie ONZ, kontrola terytorium okupowanego sprawowana przez stronę okupującą ma charakter jedynie tymczasowy. Jurysdykcja strony okupującej nie więc jest suwerenna w wymiarze de iure, posiada jedynie uprawniania w wymiarze faktycznym (de facto), ukonstytuowanym bez przyzwolenia ludności okupowanej. Ludność ta pozostaje prawowitym suwerenem terytorium okupowanego i jedynym podmiotem posiadającym uprawnienia de iure[24].
Wymiar uprawnień de facto przysługujących stronie okupującej podlega rozlicznym ograniczeniom, które wynikają z prewencyjnego i tymczasowego charakteru okupacji. Ograniczenia te mają między innymi zapobiegać nadużyciom, które mogłyby doprowadzić do pogwałcenia praw ludności okupowanej. Przykładem takowego nadużycia jest między innymi aneksja, czy inna forma autorytarnej integracji terytorialnej obszarów okupowanych z terytorium państwa okupującego[25]. Problem ten omawia miedzy innymi klasyczny już komentarz konwencji genewskich autorstwa J. Picteta, w którym aneksja została jednoznacznie zakwalifikowana do kategorii do czynów będących pogwałceniem praw ludności okupowanej[26]. Zgodnie z tym poglądem wcielenie terytorium okupowanego do obszaru państwa okupującego może nastąpić jedynie na drodze porozumienia pokojowego, będącego wyrazem suwerennych praw ludności okupowanej[27]. Zakaz aneksji jest wyrażony w treści IV konwencji genewskiej, jak i poprzez normy prawa zwyczajowego oraz zapisy Karty Narodów Zjednoczonych (Karta NZ) [28].
Normy MPH odnoszące się do zakazu aneksji mają istotne znaczenie dla interpretacji legalności „zjednoczenia” Jerozolimy. Zgodnie bowiem z wykładnią prawa okupacji stosowaną przez ONZ, „zjednoczenie” zostało określone jako nielegalne. Wyrazem tego stanowiska były min. rezolucje RB ONZ: nr 267 z dnia 3 lipca 1969 r. (S/RES/267) oraz nr 298 z dnia 25 września 1971 r. (S/RES/298), które określiły izraelskie wysiłki mierzące w zmianę statusu miasta jako „nieważnie”. Rezolucja S/RES/298 zawarła ponadto zapis, określający „całokształt izraelskich działań administracyjnych i legislacyjnych, wymierzonych w inkorporację jako bezprawne”[29]. Interpretacja powyższa została potwierdzona w kolejnych rezolucjach. I tak 20 sierpnia 1980 r. w odpowiedzi na uchwalenie przez Kneset Prawa Jerozolimy RB ONZ przyjęła rezolucję S/RES/478, która określiła działania Izraela mianem „pogwałcenia prawa międzynarodowego” oraz potwierdziła wyrażony we wcześniejszych rezolucjach (S/RES/474; S/RES/465) osąd o zastosowaniu IV konwencji genewskiej[30].
Pogląd ONZ na bezprawność „zjednoczenia” ma istotne konsekwencje. Skoro bowiem Izrael, jako strona okupująca dopuścił się przekroczenia swoich uprawnień, niezbędne jest zadośćuczynienie na rzecz suwerennych praw ludności okupowanej, co powinno być rozumiane jako konieczność zwrotu JW w ręce Palestyńczyków. Stanowisko to krystalizowało się stopniowo. Pogląd ONZ na palestyńską suwerenność względem JW odzwierciedlał bowiem zmianę, jaka dokonała się na przestrzeni lat odnośnie uznania palestyńskich praw do samostanowienia.
Początkowo ONZ nie zajmowała jasnego stanowiska w kwestii przynależności politycznej terytoriów okupowanych. Rezolucje ONZ z lat 1967 – 1980, konsekwentnie stosowały określenie „arabskie terytoria okupowane od 1967 wraz z Jerozolimą” Przykładem są rezolucje RB ONZ: S/RES/258 z 1968 r., S/RES/446 oraz S/RES/452 z 1979 r., S/RES/476 z 1980 r.[31] Podobną terminologię zastosowano w rezolucjach ZO ONZ[32]. Rezolucje te uwzględniały jedynie przynależność ludności JW do szerokiej tożsamości arabskiej, nie rozpoznając jej odrębnej przynależności etnicznej i politycznej.
Kwestia ta została doprecyzowana w rezolucjach późniejszych. I tak rezolucja S/RES/478 użyła określenia: „palestyńskie i inne arabskie terytoria okupowane od 1967 r. wraz z Jerozolimą”[33]. Dalszą różnorodność wprowadziły rezolucję ZO ONZ. Rezolucje te wprost powiązały aspekt przynależności etnicznej i politycznej okupowanej ludności z problemem suwerenności. I tak – rezolucja A/RES/36/226(A+B) z dnia 17 grudnia 1981 r., wezwała Izrael do wycofania z terytoriów okupowanych na rzecz powołania państwa palestyńskiego, rezolucja A/RES/43/176 z dnia 15 grudnia 1988 r. potwierdziła prawo Palestyńczyków do samostanowienia na okupowanym terytorium, w rezolucji A/RES/51/134 z 20 lutego 1997 r. ZO ONZ potępiło izraelskie praktyki łamania praw człowieka „palestyńskiej ludności na okupowanym terytorium palestyńskim wraz z Jerozolimą”[34].
Bez względu jednak na powyższą różnorodność, należy stwierdzić, że ewolucja terminologii stosowanej przez ONZ nie świadczy o ewolucji statusu prawnego okupowanej ludności. Przesunięcie ciężkości terminologii z kontekstu arabskiego na palestyński nie świadczy o „nadaniu” Palestyńczykom praw do suwerenności, ich prawa jako ludności okupowanej nigdy im bowiem nie zostały odebrane[35]. Prawdą jest jednak, że poza kontekstem prawnym, zmiana nazewnictwa ma także znacznie polityczne, jest bowiem wyrazem uznania palestyńskich aspiracji do suwerenności nad dyskutowanym terytorium. Takie rozumienie intencji orzecznictwa znajduje potwierdzenie w szerszej praktyce ONZ popierającej proces negocjacyjny zmierzający do utworzenia palestyńskiego państwa. Zmiana w terminologii rezolucji powinna być interpretowana jako wyraz rozpoznania palestyńskich aspiracji niepodległościowych i pretensji terytorialnych.
Polityczne znaczenie rezolucji ONZ jest również istotne w przypadku pretensji terytorialnych i aspiracji Izraela. ONZ uznaje prawa obu narodów do rozstrzygnięcia sporu terytorialnego na drodze negocjacji nieprzesądzając o tym, jaki powinien być ich rezultat. ONZ nie określa zatem zakresu terytorialnego izraelskiej władzy pozostawiając kwestię regulacji statusu miasta w gestii negocjatorów będących reprezentantami suwerennych narodów: palestyńskiego i żydowskiego. Tym samym, z punktu widzenia ONZ zarówno status miasta jak i zakres terytorialny izraelskiej władzy są nieuregulowane i pozostaną nieuregulowane tak długo, jak długo obie strony nie będą w stanie wypracować negocjacyjnego porozumienia.
Racje Izraela w sprawie wcielenia Jerozolimy Wschodniej
Pogląd ONZ uznający palestyńską suwerenność de iure stoi w sprzeczności z podstawowymi dogmatami myśli syjonistycznej, w której uznaje się, że jedynym narodem uprawnionym do tytułu własności nad Erec Jisrael, a więc i nad Jerozolimą, jest naród żydowski. Potencjalne koncesje na rzecz palestyńskich roszczeń są więc traktowane nie jako wypływające z konieczności poszanowania palestyńskiej suwerenności, ale jako wypływające z prerogatyw narodu żydowskiego. Tym samym, uwzględnienie tych roszczeń nie jest traktowane jako konieczne wypełnienie obostrzeń prawa konfliktów zbrojnych, ale jako dobrowolna, suwerenna decyzja Izraela. W konsekwencji decyzja ta jest postrzegana, jako możliwa jedynie jeśli została podjęta w oparciu o priorytety izraelskiego interesu. Dodatkową rolę w powyższej argumentacji odgrywa specyficzna interpretacja prawa międzynarodowego. Zgodnie bowiem z poglądem Izraela legalność władzy w Jerozolimie jest umocowana nie tylko w woli powszechnej suwerennego żydowskiego narodu, ale także w literze prawa.
Argumenty usprawiedliwiające legalność władzy Izraela w oparciu o interpretację prawa, mogą być zgrupowane wokół dwóch kluczowych zagadnień: dezaktualizacji corpus separatum oraz prawomocności unifikacji[36].
Dezaktualizacja corpus separatum
W interpretacji Izraela koncepcja corpus separatum jest traktowana jako niewiążąca rekomendacja, która nigdy nie zyskała przyzwolenia strony arabskiej, która również straciła swoją zasadność wraz z ukonstytuowaniem władzy izraelskiej. Oficjalne stanowisko Izraela w powyższej sprawie zostało podsumowane między innymi w oświadczeniu izraelskiego ministerstwa spraw zagranicznych z dnia 14 marca 1999 r.
Zastosowanie corpus separatum nie ma współcześnie podstaw prawnych. Po pierwsze, koncepcja ta wywodzi się z rekomendacji zawartych w 181 Rezolucji ZO ONZ, która to rezolucja odnosiła się do podziału terytorium Mandatu Brytyjskiego dla Palestyny. Należy przy tym podkreślić, że rezolucja ta była jedynie niewiążącą propozycją, która uległa dezaktualizacji w skutek odrzucenia jej przez państwa arabskie, jak również w konsekwencji agresji tychże państw na Izrael. Po drugie, nigdy nie została zawarta żadna umowa, traktat czy jakiekolwiek inne porozumienie, które stosowałby corpus separatum w odniesieniu do Jerozolimy. Biorąc pod uwagę powyższe fakty, Izrael traktuje corpus separatum, jako jedną z wielu zdezaktualizowanych i nieskutecznych propozycji historycznych[37].
Podobne argumenty znalazły się w liście Stałego Przedstawiciela Izraela przy ONZ Dora Golda do Sekretarza Generalnego ONZ z marca 1999 r. W liście tym D. Gold przypomniał oficjalne stanowisko Izraela w sprawie dezaktualizacji rekomendacji zawartych w rezolucji A/RES/181 (II), w tym odnoszących się do Jerozolimy.
Rezolucja 181, przyjęta 29 listopada 1947, została unieważniona agresją państw arabskich i Palestyńczyków. (…) Wojna, która została nam narzucona, była szczególnie tragiczna dla Jerozolimy. Przed końcem maja 1948 r. upadła Dzielnica Żydowska Starego Miasta. (…) Starożytne synagogi zostały zbezczeszczone i zniszczone (…) W tych krytycznych momentach żadna z instytucji ONZ nie podjęła działań chroniących Jerozolimę. Między innymi z tych właśnie powodów pierwszy premier Izraela David Ben Gurion zwrócił się 3 grudnia 1949 r. do deputowanych Knesetu następującymi słowami: „Nie możemy dłużej uznawać, że rezolucja ONZ z dnia 29 listopada 1947 r. ma moralne podstawy i moc obowiązywania. ONZ nie była w stanie wprowadzić jej w życie, uznajemy więc, że rezolucja ta jest nieważna”. (…) W wymiarze faktycznym rezolucja została zdezaktualizowana w skutek działań państw arabskich i przywódców palestyńskich, którzy najpierw odrzucili rekomendacje OZN, a kolejno zaatakowali młode państwo Izrael[38].
Dezaktualizacja corpus separatum przejawiała się również poprzez bierną podstawę ONZ w latach 1948 – 1967. W poglądzie Izraela brak aktywności ONZ w sprawie Jerozolimy był wyrazem cichego przyzwolenia na porzucenie internacjonalizacji i akceptację faktycznej partycji miasta pomiędzy Jordanię i Izrael. Wsparciem tego argumentu ma być ostatnia uchwalona przed 1967 rokiem rezolucja ONZ (Rezolucja ZO ze stycznia 1952 roku (A/RES/512 (VI)), która, mimo że przywoływała wcześniejsze rezolucje podtrzymujące internacjonalizację, zawarła klauzulę przyznającą rządom Jordanii i Izraela główną odpowiedzialność (the primarily responsibility) w kształtowaniu porozumienia dotyczącego statusu miasta[39].
Interpretacja uzasadniająca dezaktualizację corpus separatum dotyka ponadto kwestii znaczenia internacjonalizacji dla ochrony swobody kultu religijnego oraz ochrony kulturowego dziedzictwa Jerozolimy. W tym ujęciu idea corpus separatum jest traktowana jako koncepcja historyczna, która była usprawiedliwiona w okresie demontażu Mandatu Palestyny, gdyż była wówczas jedyną alternatywą gwarantującą swobodę kultu oraz dostęp do jerozolimskich miejsc świętych. Idea ta uległa jednak dezaktualizacji wraz ze „zjednoczeniem” Jerozolimy, w wyniku którego Izrael zagwarantował swobodny dostęp do miejsc świętych[40]. Suwerenność Izraela nad całym terytorium Jerozolimy jest natomiast przedstawiana jako jedyna możliwa alternatywa zabezpieczająca interesy wszystkich wyznań[41]. Argumentacja powyższa była również używana celem usprawiedliwienia izraelskich posunięć administracyjnych prowadzących do ukonstytuowania nowych granic Jerozolimy. Posunięcia owe zostały skomentowane jako narzędzia o charakterze administracyjnym zaaplikowane celem zachowania unifikacji umożliwiającej sprawne zarządzanie miastem, jak i ochronę swobodnego dostępu do miejsc świetnych[42].
Legalność zjednoczenia
Podstawowym zagadnieniem w argumentacji legalności zjednoczenia miasta jest uzasadnienie legalności izraelskiej władzy nad terytorium Jerozolimy Zachodniej. W interpretacji Izraela przejęcie kontroli nad Jerozolimą Zachodnią (jak i nad innymi obszarami mandatowymi) w maju 1948 r. było uprawnione, gdyż zostało dokonane w odniesieniu do obszarów pozbawionych suwerenności. W warunkach tych Izrael mógł zatem wyegzekwować swoją suwerenność, gdyż był wówczas jedynym podmiotem zdolnym do faktycznej kontroli i administracji dyskutowanego obszaru. Był również jedynym podmiotem posiadającym uprawnienia do takiej kontroli. W powyższym poglądzie kluczowe znaczenie ma interpretacja wydarzeń z lat 1947-1949.
Wraz z ustaniem nadzoru LN suwerenność nad Mandatem Palestyny została określona mocą decyzji Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości (MTS) jako możliwa do przekazania podmiotom lub podmiotowi jedynie za zgodą ZO ONZ. Ze względu jednak na niemożność wprowadzenia planu partycji problem suwerenności pozostał nierozwiązany. W poglądzie Izraela, warunki te umożliwiły legalne przejęcie władzy nad dyskutowanym obszarem. Izrael uznaje, że organy reprezentujące wówczas naród żydowski miały prawo wykorzystać „próżnię suwerenności”, wyegzekwować prawo do samostanowienia i powołać państwowość na podstawie rekomendacji planu partycji – wcześniejsze odrzucenie planu partycji przez Palestyńczyków nie wykluczało bowiem możliwości ustanowienia państwowości żydowskiej.
Izrael uznaje również, że miał on prawo przejąć kontrolę nad obszarami ulokowanymi poza terytorium pierwotnie przyznanym przez plan partycji. Zgodnie z izraelskim punktem widzenia zajęcie tych terytoriów zostało dokonane w konsekwencji wojny obronnej. Pogląd ten opiera się przede wszystkim o interpretację art. 51 Karty NZ, który umożliwia państwu prawo do samoobrony w przypadku agresji[43]. W optyce Izraela przedstawiona powyżej interpretacja legalności władzy nad JZ jest ponadto podstawowym argumentem wykorzystywanym w uzasadnieniu legalności władzy nad wschodnią częścią miasta. Zgodnie z powyższym poglądem legalność władzy Izraela nad JZ, jest traktowana jako podstawa do tego by uznać dokonane w 1967 r. zajęcie JW za legalne „zjednoczenie”.
Zjednoczenie jako konsekwencja wojny obronnej
Problem „zjednoczenia” jest rozpatrywany w kontekście zmian terytorialnych, jakie nastąpiły w konsekwencji wojny sześciodniowej. Podobnie jak w przypadku argumentacji legalności zmian terytorialnych z roku 1948, wykraczających poza plan partycji, tak i w tym przypadku kontrola przejętych w 1967 r. terytoriów jest postrzegana jako ukonstytuowana w konsekwencji wojny obronnej[44].
Zgodnie z powyższą interpretacją, Izrael nie jest zobowiązany do automatycznego wycofania z zajętych terytoriów, ale uprawniony do negocjacji, które zagwarantują jego bezpieczeństwo. Stanowisko to jest między innymi podstawą do interpretacji decyzji ONZ wzywających Izrael do opuszczenia terytoriów okupowanych, w tym interpretacji rezolucji S/RES/242. Treść rezolucji S/RES/242 potwierdza prawo Izraela do: pokojowej egzystencji z państwami sąsiednimi, terytorialnej i politycznej suwerenności, egzystencji wolnej od agresji czy zagrożenia agresji. Rezolucja przyjmuje ponadto, że wyegzekwowanie zasad Karty NZ oraz osiągnięcie pokoju w regionie wymaga negocjacji, wyrzeczenia się działań zbrojnych, porzucenia roszczeń terytorialnych i poszanowania integralności terytorialnej państw[45]. Tym samym więc, mimo że rezolucja wzywa Izrael do opuszczenia terytoriów oraz potwierdza niedopuszczalność użycia siły jako środka alternacji granic oraz suwerenności innych państw, nie może być interpretowana jako zobowiązująca Izrael do automatycznego wycofania się z zajętych terytoriów – powinna być za to postrzegana jako instrument wiążący wymóg wycofania po owocnych negocjacjach pokojowych.
Jak podkreśla J. Stone, gdyby obecność na terytoriach zajętych w czerwcu 1967 r. była bezprawna, rezolucja S/RES/242 literalnie nakazałby Izraelowi natychmiastowe i bezwarunkowe ich opuszczenie. Tak się jednak nie stało, wycofanie zostało za to powiązane z zapisem nakazującym porozumienie uwzględniające „secure and recognized boundaries”[46].
Zjednoczenie jako rozciągnięcie władzy nad terytorium pozbawionym suwerenności
Podobnie jak w przypadku JZ, tak i w przypadku JW, istotną rolę w argumentacji odgrywa koncepcja „próżni suwerenności” (soverginity vacum). Zgodnie z punktem widzenia Izraela, ani Jordania, która podczas wojny w 1967 r. utraciła obszar ZBJ oraz JW, ani Egipt, który utracił obszar SG, nie były podmiotami uprawnionymi do posiadania suwerenności nad tymi obszarami. Jak argumentuje Izrael, tereny te zostały wcześniej, tj. w roku 1948, zajęte przez te państwa w skutek bezprawnej agresji. Tym samym, biorąc pod uwagę fakt, że ani Egipt ani Jordania nie posiadały suwerennych praw do zajętych w 1948 r. terytoriów, przejecie tych terytoriów przez Izrael w czerwcu 1967 r. nie może być uznane za spełniające kryteria okupacji, co powoduje, że Izrael nie jest zobowiązany do ich zwrotu[47].
Pogląd ten powołuje się na rozumienie okupacji wyrażone prawem zwyczajowym, szczegółowo zaś naart. 42 i 43 IV konwencji haskiej. Artykuły te stanowią, że jednym z warunków koniecznych okupacji jest zajęcie terytorium suwerennego państwa, w takich warunkach legalna władza nad przejętym terytorium przechodzi w ręce okupanta, który sprawuje ją tymczasowo. Podobnie ujmuje problem art. 2 IV konwencji genewskiej, który definiuje okupację jako stan spełniający dwa warunki: po pierwsze, zaistniały w wyniku konfliktu zbrojnego pomiędzy Wysokimi Umawiającymi się Stronami; po drugie, odnoszący się do zajęcia części bądź całości suwerennego terytorium jednej ze stron[48].
Zjednoczenie Jerozolimy a status prawny „terytoriów”: Zachodniego Brzegu Jordanu oraz Strefy Gazy
W izraelskiej praktyce politycznej i w orzecznictwie prawnym istnieje jednak wyraźnie rozróżnienie pomiędzy statusem SG i ZBJ (zwane dalej „terytoriami”) a statusem JW. Podczas gdy JW jest uznawana za integralna cześć Izraela, status „terytoriów” pozostaje nieuregulowany. Różnica ta ma istotne konsekwencje prawne i polityczne.
Podczas gdy w odniesieniu do JW Izrael stosuje jedynie prawo krajowe oraz normy międzynarodowe, nie odnoszące się do okupacji, w odniesieniu do „terytoriów” aplikuje cześć norm prawa humanitarnego. Praktyka ta została wprowadzona już w roku 1967, kiedy to Izrael zadecydował, że pomimo braku przesłanek de iure, reguły MPH w odniesieniu do „terytoriów”, mogą być stosowane de facto[49]. Decyzja ta miała istotne znaczenie polityczne. Izrael nie mógł co prawda określić statusu „terytoriów” mianem okupowanych w sensie de iure, gdyż oznaczałoby to pośrednie uznanie suwerenności Jordanii i Egiptu, a co za tym idzie objęcie JW prawodawstwem międzynarodowym, jednocześnie jednak uznał, że inaczej niż w przypadku JW, kontrola „terytoriów” może być poddana negocjacjom[50].
Limitowany zakres obowiązywania norm MPH względem „terytoriów” został potwierdzony orzecznictwem Izraelskiego Sądu Najwyższego (ISN). Po pierwsze, orzecznictwo to wskazało na możliwość wybiórczego zastosowania zapisów IV konwencji genewskiej. ISN poparł wcześniejsze stanowisko egzekutywy i wykazał, że konwencja ta może być aplikowana de facto, choć nie obowiązuje de iure[51]. Po drugie, jedynym materiałem prawnym MPH, który w opinii ISN powinien być stosowany w całości są zapisy IV konwencji haskiej. W praktyce jednak konwencja haska mogła być stosowana w limitowanym, niepełnym zakresie. Możliwość taka została spowodowana tym, że konwencja haska mogła być stosowana bez uwzględniania późniejszych zapisów konwencji genewskiej. Innymi słowy, brak stosowania de iure IV konwencji genewskiej, jako lex specialis konwencji haskiej, wytworzył dowolność interpretacyjną, która osłabia stosowanie norm MPH[52]. Tym samym więc część zapisów IV konwencji haskiej jest interpretowana tak, by uwzględnić interes Izraela[53]. W praktyce interpretacja ta umożliwia Izraelowi stosunkowo swobodne stosowanie zapisów MPH, jak i uzależnia ich obowiązywania od politycznej decyzji.
Zagadnienie stosowania MPH względem JW podlega, z punktu widzenia Izraela, całkowicie odmiennej interpretacji. W przeciwieństwie bowiem do „terytoriów”, JW jest traktowana jako nieodłączna część państwa; terytorium miasta, jak i ludność je zamieszkująca podlega zatem wyłącznie prawu krajowemu. Izrael nie stosuje wiec względem JW prawa okupacji ani w wymiarze de facto, ani w wymiarze de iure. Zgodnie z interpretacją Izraela zastosowanie MPH jest niemożliwe, aplikacja prawa okupacji względem własnego terytorium byłaby podważeniem suwerenności[54].
Podsumowując, Izrael uznaje swą władzę nad JW za legalną w oparciu o poniższe przesłanki. Po pierwsze, władza ta jest konsekwencją wojny obronnej – w owym zakresie jest zatem zgodna z prawem zwyczajowym, jak i interpretacją Karty NZ. Po drugie, została rozciągnięta na terytorium pozbawione suwerenności, względem którego nie może mieć zastosowania zasada tymczasowości okupacji[55]. Po trzecie, jest podparta interpretacją rozstrzygnięć rezolucji RB ONZ, które nie wezwały Izraela in explicite do opuszczenia terytoriów zajętych w czerwcu 1967 r.
Należy przy tym podkreślić, że argumentacja ta nie różni się zasadniczo od argumentacji Izraela dotyczącej „terytoriów”. Zgodnie bowiem z nią zarówno JW, jak i ZBJ, czy SG zostały przejęte w konsekwencji wojny obronnej, ze względu zaś na brak legalnych podstaw dla władzy jordańskiej czy egipskiej suwerenność owych obszarów w momencie ich zajęcia nie była określona. Wydaje się więc, że z punktu widzenia Izraela dążenie do umacniania własnej suwerenności nad obszarem JW nie może być usprawiedliwione jedynie w oparciu o interpretację prawa międzynarodowego. Po pierwsze, interpretacja ta ma znaczenie jedynie w kontekście ograniczonym do argumentów wysuwanych na polu współczesnej dyskusji prawniczej i jako taka w wąskim zakresie dotyka zagadnień pozaprawnych, a dotyczących uprawnień narodu żydowskiego wywiedzionych z interpretacji ideologicznych. Po drugie, nie różni się ona zasadniczo od interpretacji opartej o argumenty prawne, które odnoszą się do „terytoriów”.
Izraelska argumentacja dotycząca uzasadnienia własnych roszczeń do terytorium JW musi wiec odwoływać się także do sfery pozaprawnej. Przede wszystkim jest ona oparta o przekonanie o zasadności i legalności suwerennej władzy państwowej nad terytorium Erec Jisrael, jak również o przekonanie o ciągłości historycznej narodu żydowskiego. W odniesieniu do Jerozolimy przekonania ta mają znaczenie szczególne. Jerozolima jest bowiem uznawana za kolebkę żydowskiej państwowości oraz symbol łączący świecki i religijny wymiar tożsamości narodu żydowskiego .
[1]Według Centralnego Biura Statystyk Izraela w roku 2011 populacja Jerozolimy wynosiła 801 tysięcy mieszkańców, z czego 497 tysięcy stanowili Żydzi, 281 tysięcy muzułmanie oraz 14 tysięcy chrześcijanie, www.cbs.gov.il/hodaot2012n/11_12_126e.pdf (05.10.2014). Statystyki Izraelskie nie uwzględniają kompozycji narodowościowej, a odwołują się jedynie do afiliacji religijnej. Podczas gdy jerozolimskich muzułmanów należy utożsamiać z Palestyńczykami, w przypadku jerozolimskich chrześcijan problem się komplikuje, wśród nich są bowiem również przedstawiciele innych narodowości. Jak podaje Jerusalem Inter-Church Centre, palestyńscy chrześcijanie (chrześcijańska ludność autochtoniczna) stanowią grupę liczącą 10 tysięcy osób, www.pief.oikoumene.org/en/jic (05.10.2014).
[2] Wojna sześciodniowa, zwana również czerwcową, trwała pomiędzy 5 a 10 czerwca 1967 r. Toczyła się pomiędzy Izraelem a koalicją państw arabskich (Egipt, Jordania, Irak i Syria). Wojna rozpoczęła się agresją Izraela na Egipt i była tłumaczona, jako atak prewencyjny, konieczny w obliczu rosnącego zagrożenia militarnego ze strony Egiptu. Udział Jordanii w wojnie był motywowany zobowiązaniami wynikającymi z podpisanego 30 maja 1967 r. egipsko-jordańskiego układu sojuszniczego. Wojna zakończyła się klęska państw arabskich. Egipt utracił Synaj i Strefę Gazy, Syria Wzgórza Golan, Jordania zaś Zachodni Brzeg Jordanu. Więcej w: A. Shlomo, Arab-Israeli Air Wars 1947-1982 s. 29 – 56; A. Bregman, J. El-Tahri, Fifty Years War: Israel and the Arabs, New York 1998; H. M. Sachar, A History of Israel: From the Rise of Zionism to Our Time, New York 2003, s. 615 – 661, M.B. Oren, Six Days of War: June 1967 and the Making of the Modern Middle East, New York 2002, M. Gat, Nasser and the Six Day War, 5 June 1967: A Premeditated Strategy or An Inexorable Drift to War?, „Israel Affairs”, vol.11, nr 4, 2005, s. 608–635; M. Gilbert, Israel…, s. 383 – 400; R. B. Parker, The June War: Whose Conspiracy?, „Journal of Palestine Studies’, vol. 21, nr 4, 1992, s. 5-21.
[3]Zgodnie z literą Prawa Jerozolimy z roku 1980 (Ustawa Zasadnicza: Jerozolima, Stolica Izraela). Jerozolima jest „zjednoczoną, odwieczną stolicą Izraela” (zob. art. 1 Basic Law: Jerusalem, Capital of Israel, 30 July 1980 www.mfa.gov.il [dostęp: 02.04.2014]). Tak ukonstytuowana kontrola polityczna i terytorialna trwa do dnia dzisiejszego. W interpretacji Izraela wytycznie granic Jerozolimy z czerwca 1967 r. jak i późniejsze decyzje administracyjne odnoszące się do JW są rozumiane jako „zjednoczenie” obu części miasta. Konsekwentnie terytorium Jerozolimy ukonstytuowane tymi decyzjami jest w nomenklaturze Izraela, określane mianem „Jerozolimy zjednoczonej”. W niniejszej pracy w odniesieniu do okresu pomiędzy 1947 r. a 1949 r. nazwa „Jerozolima” jest stosowana dla określenia „Jerozolimy właściwej”, czyli obszaru będącego w granicach miasta w okresie mandatowym obejmującego Stare Miasto (otoczona murami centralna cześć Jerozolimy) oraz pobliskie dzielnice zachodnie: Kolonia Grecka, Kolonia Niemiecka, Qatamon, Tabiya, Mamillah (Mamilla); południowe: Baq’a, Abu Tur, Nabi Dawud; wschodnie: Silwan, Wadi al-Dżoz (al-Joz) oraz północne: Bab al Zahira, SheikhJarrah (Dżarrah). W odniesieniu do okresu pomiędzy 1949 r. a 1967 r. nazwa „Jerozolima” jest natomiast używana zamienne z określeniem „Jerozolima Zachodnia” (JZ), czyli z terminem stosowanym dla określenia części „Jerozolimy właściwej” (dzielnice tzw. Nowego Miasta: Kolonia Grecka, Kolonia Niemiecka, Qatamon, Tabiya, Baq’a), która została inkorporowana w granice Izraela w wyniku I wojny izraelsko-arabskiej (1948–1949). Wojna ta ustanowiła status quo wprowadzony ustaleniami rozejmu izraelsko-jordańskiego z 3 kwietnia 1949 r. W ramach tego rozejmu „Jerozolima właściwa” została podzielona na część wschodnią i zachodnią. Status quo zostało faktycznie ukonstytuowane decyzjami administracyjnymi Jordanii i Izraela, oba państwa dokonały, bowiem aktów inkorporacji. Zachodnia cześć „Jerozolimy właściwej” (JZ) została inkorporowana przez Izrael, kolejno zaś, ustanowiona stolicą państwa, wschodnia część „Jerozolimy właściwej” (dzielnice: Stare Miasto, Abu Tur, NabiDawud, Silwan, Wadi al-Dżoz, Bab ezZahira) została natomiast inkorporowana przez Jordanię. Dzielnice oddzielające obie części „Jerozolimy właściwej” Mamillah (Mamilla) oraz SheikhJarrahstały się „ziemią niczyją” pod administracją ONZ Zob. K. Menachem, Chapter 5: Rule and Role in Jerusalem, [w:] Jerusalem: A City and ItsFuture, eds. M. J. Breger, O. Ahimeir, Jerusalem Institute for Israel Studies, Jerusalem, s. 145. Więcej na temat demografii i geografii Jerozlimy w okresie mandatowym zob. w Jerusalem 1948. The Arab Neighborhoods and their Fate in the War, ed. S. Tamari, Jerusalem 1999. Termin „JZ” nie jest określeniem oficjalnym i jako taki nie jest stosowany w nomenklaturze Izraela. Nazewnictwo izraelskie odnosi się do tego obszaru określając je mianem „Jerozolimy”. Obszar JZ jest w Izraelu znany również pod nazwą „Nowe Miasto”. W odniesieniu do okresu po roku 1967 nazwa „Jerozolima” jest przeze mnie używana dla określenia obszaru ustanowionego przez „faktyczną inkorporację” i „zjednoczenie” Jerozolimy Wschodniej (JW) z JZ dokonaną w konsekwencji wojny sześciodniowej. Nazwa „JW” jest terminem stosowanym w literaturze przedmiotu, jak również w oficjalnym nazewnictwie OZN, dla określenia części palestyńskiego terytorium okupowanego, które w latach 1949 – 1967 znajdowało się pod kontrolą Jordanii, a kolejno w czerwcu 1967 r. zostało zunifikowane z JZ. Terytorium JW obejmuje wschodnią część „Jerozolimy właściwej”, pas jerozolimskiej ziemi niczyjej oraz 28 palestyńskich wsi, które wraz z nią zostały faktycznie inkorporowane przez Izrael. Nazwa JW nie powinna być zatem używana dla określenia wschodniej części „Jerozolimy właściwej” znajdującej się pod kontrolą Jordanii przed 1967 rokiem, gdyż ta nie zawierała w swych granicach wspomnianych palestyńskich miejscowości oraz dzielnic leżących na ziemi niczyjej. Obszar Jerozolimy będący w latach 1949 – 1967 pod kontrola Jordanii jest w niniejszej pracy zwany „Jerozolimą jordańską”, należy jednak pamiętać, że jest to określenie jedynie techniczne, aneksja wschodniej cześć miasta dokonana przez Jordanię nie zyskała uznania międzynarodowego i była traktowana jako nielegalna. Inkorporacja JW została dokonana poprzez wytyczenie granic miejskich obejmujących terytorium JZ i JW, jak również poprzez poddanie terytorium JW oraz zamieszkującej jej ludności palestyńskiej pod jurysdykcję cywilną Izraela. W interpretacji Izraela wytycznie granic Jerozolimy z czerwca 1967 r. jak i późniejsze decyzje administracyjne odnoszące się do JW są rozumiane jako „zjednoczenie” obu części miasta. Konsekwentnie terytorium Jerozolimy ukonstytuowane tymi decyzjami jest w nomenklaturze Izraela, określane mianem „Jerozolimy zjednoczonej”.
[4] Okupowane terytorium palestyńskie occupied Palestinan territories(oPt): oficjalna nazwa stosowana w systemie ONZ dla określenia części obszarów zajętych przez Izrael w wyniku wojny sześciodniowej, które to obszary były przed czerwcem 1967 r. zajęte przez Egipt (Strefa Gazy – SG) i Jordanię (Zachodni Brzeg Jordanu: ZBJ wraz z Jerozolimą Wschodnią). W nomenklaturze Izraela obszary te nie mają statusu okupowanych. ZBJ (bez JW.), który jest nazywany „Judeą i Samarią” stanowi wraz ze Strefą Gazy obszar „terytoriów”, JW natomiast jest integralną częścią państwa Izrael. Począwszy od porozumienia Gaza-Jerycho, podpisanego 4 maja 1994 pomiędzy Izraelem a reprezentującą Palestyńczyków, powołaną w 1964 r. Organizacją Wyzwolenia Palestyny (OWP), Strefa Gazy oraz część ZBJ znajdują się pod autonomiczną administracją palestyńską – Palestyńską Władzą Narodową (PWN), obszar ten znany jest również pod nazwą „Autonomia Palestyńska”. Począwszy od przyjęcia rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ (ZO ONZ) A/RES/67/19 z dnia 29 listopada 2012, która to rezolucja przyznała PWN status państwa nieczłonkowskiego ONZ, Sekretariat ONZ w odniesieniu do obszaru oPt używa nazwy „Państwo Palestyna” lub „Palestyna”. Należy również dodać, że nazwa „Palestyna” była wcześniej – tj. od przyjęcia przez ZO ONZ rezolucji 43/177 z dnia 15 stycznia 1988 r. w systemie nazewnictwa ONZ używana jako określenie, które zastąpiło nazwę OWP. Rezolucja 43/177 została podjęta między innymi na podstawie rezolucji ZO ONZ 3237 (XXIX) z dnia 22 listopada 1974 r., która to rezolucja uznała OWP jako reprezentantkę narodu palestyńskiego oraz nadała jej status obserwatora ONZ.
Zob.http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/67/19(05.06.2016) http://www.un.org/press/en/2012/ga11317.doc.htm (05.06.2016).
[5] Status Jerozolimy Wschodniej jako terytorium okupowanego został potwierdzony min. w rezolucjach Rady Bezpieczeństwa ONZ: S/RES/258, S/RES/267, /RES/446, S/RES/452, S/RES/471, S/RES/476, S/RES/478; rezolucjach Zgromadzenia Ogólnego ONZ: A/RES/2546(XXIV), A/RES/2851(XXVI) oraz w opinii Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości (zob. International Court of Justice, Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory, Advisory Opinion of 9 Jul. 2004, par.78).
[6] Zagadnienie statusu prawnego Jerozolimy jest szczegółowo zaprezentowane w dalszej czesci tekstu
[7] Rezolucja S/RES/267 (1969) określiła izraelskie dążenia do zmiany statusu miasta jako „nieważnie”; rezolucja S/RES/298 (1971) zawierała zapis określający „całokształt izraelskich działań administracyjnych wymierzonych w inkorporację jako bezprawne”; w rezolucji S/RES/465 (1980) opisano je jako „mierzące w zmianę charakteru materialnego, struktury demograficznej i instytucjonalnej oraz statusu terytoriów okupowanych wraz z Jerozolimą” oraz jako „rażące pogwałcenie konwencji genewskich z 12 sierpnia 1949 r. o ochronie ofiar wojny”; w rezolucji S/RES/478 (1980) odniesiono się natomiast do Prawa Jerozolimy i określono izraelskie działania administracyjne mianem „pogwałcenia prawa międzynarodowego”.
[8] Walki o Stare Miasto trwały zaledwie jeden dzień. Izrael zaatakował pozycję Jordańczyków 7 czerwca 1967 r. Izraelski atak na Stare Miasto odbył się od strony jordańskiej. Szturm przeprowadziły jednostki komandosów zrzuconych na teren Góry Oliwnej, skąd żołnierze przedostali się pod wschodnią ścianę murów. Komandosi weszli do Starego Miasta przez Bramę Lwią skąd prowadziła najkrótsza droga na Wzgórze Świątynne. W tym samym dniu RB miała uchwalić rezolucję wzywająca do wstrzymania ognia. Dzięki sprawnej akcji walki trwały zaledwie kilka godzin, a Izrael zdołał przejąć kontrolę nad Starym Miastem zanim RB wezwała strony do zawieszenia broni. Zob. M. Gilbert. Israel…, s. 386 – 393; M. B. Oren, op. cit. s. 190 – 211.
[9] Cyt. za. M. Benvenisi, Jerusalem…, s. 84.
[10] Ibidem
[11] Zarządzenie nr 1, 5708-1948
http://www.israellawresourcecenter.org/israellaws/fulltext/lawandadministrationord.htm (dostęp: 05.06.2016)
Nowelizacja zarządzenia nr 1, z 27 czerwca 1967 http://www.israellawresourcecenter.org/israellaws/fulltext/lawandadministrat670627.htm (dostęp: 05.06.2016)
[12]Strona internetowa Ministerstwa Spraw Zagranicznych Izraela http://www.mfa.gov.il/mfa/foreignpolicy/mfadocuments/yearbook1/pages/13%20law%20and%20administration%20ordinance%20-amendment%20no.aspx (dostęp: 05.06.2016)
[13] Rulling Paelstine. A History of the Legally Sanctioned Jewish-Israeli Seizure of Land and Housing in Palestine, Geneva 2005, s. 125;
[14] S/RES/237, punkt 3.
[15] UNGA Resolution 2253 (ES-V) of 4 July 1967; UNGA Resolution 2254 (ES-V) of 4 July 1967.
[16] Report of the Secretary General under General Assembly Resolution 254 (ES-V), UN Document S/8146 and A/6793 s. 36 – 37.
[17] Art. 1 art. 2 Basic Law: Jerusalem, Capital of Israel, 30 July 1980 www.mfa.gov.il (dostęp: 05.06.2016)
[18] S/RES/478; M. Dumper, The Politics…, s. 4. Problem statutu miasta, jak i legalności izraelskiej aneksji jest szczegółowo omówiony w dalszej części pracy.. Aktualnie w Jerozolimie cześć państw utrzymuje jedynie swoje konsulaty (Grecja, Włochy, USA) www.science.co.il (dostęp: 07/03/2012)
[19] Przykładowo rezolucje ZO ONZ: UNGA Resolution 2253 (ES-V) of 4 July 1967; UNGA Resolution 2254 (ES-V) of 4 July 1967.
[20] Przykładowo rezolucje RB ONZ: S/RES/237, S/RES/478
[21] M. Mazzawi, Palestine and the Law. Guidelines for the Resolution of the Arab-Israeli Conflict, s. 257-260
[22] A. Casse, Legal Considerations on the International Status of Jerusalem, ‘The Legal Aspects of the Palestine Problem with Special Regard to the Question of Jerusalem: Papers of the International Conference on the Legal Aspects of the Palestine Problem (Vienna, 5-7 Nov. 1980), ss.144 -153; M. Mazzawi, op. cit., s. 259.
[23] Określenie ‘międzynarodowe prawo humanitarne’, (MPH) zostało wprowadzony po raz pierwszy w jednej z uchwał XX Międzynarodowej Konferencji Czerwonego Krzyża z 1965 roku. W przeszłości na określenie owego zakresu prawa używano terminów ‘prawo wojenne’ (ius in bello) lub ‘prawo konfliktów zbrojnych’. Termin MPH został dookreślony treścią wstępu do Komentarza do Protokołów Dodatkowych z 8 czerwca 1977 roku do Konwencji Genewskich z 1949 roku i oznacza: ‘normy międzynarodowe ustanowione przez umowy międzynarodowe lub zwyczaj międzynarodowy, których szczególnym zadaniem jest rozwiązywanie problemów humanitarnych wynikających bezpośrednio z międzynarodowych konfliktów zbrojnych i które z przyczyn humanitarnych ograniczają prawo stron konfliktu zbrojnego do swobodnego wyboru metod i środków prowadzenia działań zbrojnych lub chronią osoby i dobra, które są lub mogą być dotknięte skutkami konfliktu zbrojnego’. Zob. Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to the Protection of Victims of International Armed Conflicts (Protocol I), 8 June 1977. http://www.icrc.org/ihl.nsf/COM/470-750001? OpenDocument
Prawo okupacji jako częścią szerszego systemu MPH jest w szczególności określone literą Regulaminu haskiego z 1907 r. (art. 42-56) oraz IV konwencji g. (art. 47-78). Wiążący zakres obowiązywania owych norm jest oparty zarówno o charakter traktatowy – w przypadku IV konwencji genewskiej względem stron, które ją ratyfikowały (w tym Izrael), jak i – jak w przypadku Regulaminu haskiego – charakter normy zwyczajowej, uznanej za obowiązującą powszechnie. Należy jednocześnie zaznaczyć, że charakter IV konwencji genewskiej jest w ujęciu Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża (MKCK) zwyczajowy – co determinuje obowiązywanie owych dokumentów również względem stron nie będących sygnatariuszami. Por. Statute of the International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia, United NationsAudiovisual Library of International Law, http://untreaty.un.org/cod/avl/ha/icty/icty.html (dostęp: 07/03/2012).
[24] Zasada ta nie odnosi się do okupacji pokojowej (occupatio pacifica), oznaczającej zajęcia terytorium na podstawie umowy międzynarodowej, jak również nie dotyczy okupacji terytorium nienależącego do żadnego państwa (occupatio terrae nullius) – w przeszłości uznawanej za dopuszczalną formę przejęcia terytorium, dziś uważanej za bezprawną. Więcej na temat okupacji min w: R. Lesaffer, Argument from Roman Law in Current International Law: Occupation and Acquisitive Prescription, „The European Journal of International Law”, vol. 16, nr. 1, 2005, s. 25–58, tu: 39; R. Jennings, The Acquisition of Territory in International Law, Manchester 1963, s. 20. The Geneva Conventions of 12 August 1949. Commentary, ed. J. Pictet, Geneve, 1958, s. 271-274; L. Oppenheim, War, Peace and Neutrality, [w:] International Law: A Treatise, Vol. 2, ed.H. Lauterpacht, 5th edn., London, 1935, s. 344; A. Roberts, Prolonged Military Occupation: The Israeli Occupied Territories Since 1967, „American Journal of International Law”, vol. 84, nr 1, 1990. ss. 44-103; E. Benvenisti, The international law of occupation, Princeton 2004 s. 26; Military Government and Martial Law LLMC (Law Library Microform Consortium), s. 21
[25] The Geneva Conventions of…, s. 271-274. Aneksja (z łac. annexio – przyłączenie) – zagarnięcie, przyłączenie przez jedno państwo całości lub części terytorium innego państwa, najczęściej przy użyciu siły lub w wyniku wygranej wojny. Zob. Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, red. W. Łepkowski, Warszawa 2002
[26] The Geneva Conventions of …, s. 275; Law of Belligerent Occupation The Judge Advocate General’s School, Ann Arbor 1945, s. 23, za C. Phillipson, Termination of War and Treaties of Peace, New York 1916, s 279.
[27] The Geneva Conventions of …, s. 275.
[28] Prawo zwyczajowe zostało w owym zakresie potwierdzone literą Karty NZ i jest oparte o fundamentalną zasadę delegalizacji użycia siły jako metody zmian terytorialnych, wyrażoną w art. 2(4) Karty NZ. Więcej na temat zakazu aneksji, jako normy prawa zwyczajowego oraz delegalizacji użycia siły w: G. Schwarzenberger, The Law of Belligerent Occupation: Basic Issues,”Nordic Journal of International Law, vol. 30, nr 1, 1960, s. 10-24; A. Roberts, op. cit., s. 580 – 623. Aneksja ma zatem charakter deliktu z czym wiąże się zwyczajowy obowiązek jej nieuznawania. W. Czapliński, A. Wyrozumska, op. cit., s. 291 – 300.
[29] S/RES/267, punkt 4; S/RES/298, punkt 3.
[30] S/RES/478, punkty 1-2. Rezolucja S/RES/465 określiła izraelskie przedsięwzięcia administracyjne mierzące w zmianę charakteru materialnego, struktury demograficznej i instytucjonalnej oraz statutu terytoriów okupowanych wraz z Jerozolimą jako rażące pogwałcenie konwencji genewskich z 12 sierpnia 1949 roku o ochronie ofiar wojny.
[31] Pierwsza z wymienionych wyraziła zaniepokojenie sytuacją ludności cywilnej obszarów ‘okupowanych przez Izrael w konsekwencji działań zbrojnych z roku 1967’; trzy kolejne określiły działania Izraela jako ‘bezprawne’, bo naruszające zapisy IV konwencji genewskiej; rezolucja S/476/1980 odniosła się ponadto do zmian administracyjnych w obrębie statusu Jerozolimy. Zob: S/RES/258, 18 Sep.1968; S/RES/446, 22 Mar. 1979; S/RES/452, 20 Jul. 1979; S/RES/476, 30 Jun. 1980
[32] Należy jednak podkreślić, że orzecznictwo ZO ONZ wykazało się w owej materii większą kreatywnością. I tak dla przykładu – podczas gdy, rezolucja 2546 z dnia 11 grudnia 1969 r. (A/RES/2546 (XXIV)) zastosowała miano ‘terytoriów okupowanych’, rezolucja 2851 z dnia 20 grudnia 1970 r. (A/RES/2851(XXVI)) użyła tego samego terminu pisanego wielką literą (‘Terytoria Okupowane’). Ze względu jednak na fakt, że obydwa dokumenty powołały się na wcześniejszą rezolucję S/RES/259, która zastosowała określenie ‘arabskich terytoriów okupowanych w skutek działań wojennych z 1967 ’ każde z dwóch różniących się określeń ZO było rozumiane jako odnoszące się do arabskich terytoriów okupowanych od 1967 roku.
[33] Rezolucjaodniosła się do Prawa Jerozolimy, uznając je ze ‘bezprawne’ oraz zadecydowała, że inkorporacja Jerozolimy nie zmienia statusu owego terytorium jako okupowanego. Zob. S/478/1980, 20 Aug. 1980.
[34] A/RES/36/226(A+B) punkt 4; A/RES/43/176, punkty 2-3; A/RES/51/134, punkty 1-6 Począwszy od rezolucji A/RES/51/22 z 6 grudnia 1996 r. ZO konsekwentnie używa określenia OPT w znaczeniu obszaru obejmującego SG, ZBJ oraz JW. Terminologię taką stosują wszystkie kolejne rezolucje ZO, por. A/RES/51/223 z dnia 13 marca 1997, A/RES/53/54 z dnia 3 grudnia 1998.
[35] Istota okupacji polega na zachowaniu praw de jure ludności okupowanej, przy zachowaniu uprawnień okupanta, który może de facto zawiesić wykonywanie owych praw. E. Lauterpacht, Jerusalem…, s.49. Zakres faktycznego sprawowania suwerenności może ulec zmianie na mocy decyzji okupanta, który może się zdecydować na zawężenie zakresu swej faktycznie sprawowanej suwerenności na rzecz ludności okupowanej. Tak też się stało w przypadku OPT, którego cześć została na mocy rokowań palestyńsko-izraelskich przekształcona w autonomię.
[36] Argumenty te są podzielane zarówno przez izraelskich polityków, jak i izraelskich komentatorów prawa międzynarodowego. Problematyka ta była podejmowana przede wszystkim przez autorów takich jak: Dore Gold, Nadav Shragai oraz Ruth Lapidoth, skupionych wokół jerozolimskich instytucji badawczych: The Jerusalem Centre for Public Affairs oraz The Jerusalem Institute for Israel Studies, zob. D. Gold, The Fight for Jerusalem, Jerusalem 2010: N. Shragai, Jerusalem: The Dangers of Division – An Alternative to Separation from the Arab Neighborhoods, Jerusalem 2008; R. Lapidoth, M. Hirsch, D. Housen-Couriel, Whither Jerusalem? Proposals and Positions Concerning the Future of Jerusalem, Jerusalem 1995. Pogląd ten podziela również szereg autorów spoza Izraela – zwolenników izraelskiej jurysdykcji w Jerozolimie, min.: Julius Stone, Elihu Lauterpacht, Mitchell G. Bard, zob. E. Lauterpacht, Jerusalem …, J. Stone, op. cit.; M. G. Bard, J. Himmelfarb, Myths And Facts: A Concise Record of the Arab-Israeli Conflict, Washington 1992.
[37] Israeli Foreign Ministry, Statement on Israel’s Position on Jerusalem, Jerusalem, 14 March 1999, cytowany w: Documents on Jerusalem Vol. II, Jerusalem 2004, s. 291.
[38] Letter from Dore Gold, Permanent Representative of Israel to the UN to the UN Secretary General, 30 March 1999. Cytowany w: Documents on Jerusalem Vol II…, s. 292.
[39] A/RES/512 (VI) E. Lauterpacht, Jerusalem…, s.23 -36.
[40] Lista miejsc świętych położonych w Jerozolimie i na terenach jej przyległych obejmuje: miejsca chrześcijan – 1. Bazylika Grobu Bożego (wraz z dziewięcioma stacjami Via Dolorosa), 2. Betania, 3. Wieczernik (łac. cenaculum), 4. Kościół św. Anny, 5. Kościół św. Jakuba Starszego, 6. Kościół św. Marka, Klasztor Deir El Sultan, 7. Grób Najświętszej Maryi Panny i ogród Getsemani, 9. Dom Kajfasza, 10. Sanktuarium Wniebowstąpienia na Górze Oliwnej, 11. Betesda, 12. Ain Karim, 13. Bazylika Narodzenia Pańskiego w Betlejem, 14. Sanktuarium Groty Mlecznej w Betlejem, 15. sanktuaria Bajt Sahur; muzułmanów – 16. Grób Łazarza, 17. Al Buraq Asz – Szarif, 18. Haram Ash-Sharif (arab. al-haram al-qudsī ash-sharīf) z meczetami Al-Aqsa (arab. al-aqsa) i Kopułą na Skale (arab. kubbat as-sachra), 19. Meczet Wniebowstąpienia, 20. Grób Dawida (arab. qabr al-nabi daoud ); Żydów – 21. Grób Absaloma, 22. synagogi 23. Sadzawkę Rabbi Ishmael, 24. Źródło Siloam, 25. cmentarz na Górze Oliwnej, 26. Grobowiec Dawida, 27. Grób Szymona Sprawiedliwego, 28. Grób Zachariasza i grobowce Doliny Kidron, 29. Ściana Zachodnia, 30. Grób Racheli. (Klasyfikacja ONZ za: E. Lauterpacht, Jerusalem …
[41] E. Lauterpacht, Jerusalem…, s. 9 – 11.
[42] Ibidem, s. 60.
[43] Mimo że Izrael w maju 1948 r. nie był uznany przez ONZ jako państwo, zasada ta, zdaniem Izraela, jako zwyczajowa, odnosiła się również do przypadku I wojny izraelsko-arabskiej. W interpretacji owej Izrael jako państwo de facto miał prawo do militarnej odpowiedzi na działania agresorów – tym samym zaś, zajęcia terytorium, na którym toczyły się działania wojenne wywołane przez napastników. Zob. szerzej w: I. Lacey, International Law and the Arab-Israel Conflict,( Bellevue Hill, 2003), s. 13; J. Stone, ibidem, s. 98 – 115; E. Lauterpacht, ibidem,s. 37 – 47.
[44] Zgodnie z art. 51 samoobrona jest uprawnionym użyciem siły jeśli: jest odpowiedzią na atak zbrojny; jest konieczna wobec braku możliwości zastosowania innych środków; jest działaniem, którego celem jest położenie kresu napaści; jest reakcją proporcjonalną do zagrożenia. Na temat interpretacji art. 51 Karty zobacz więcej w Y. Dinstein, War, Aggression, and Self-Defense, (Cambridge, 2001); S. V. Scott, A. J. Billingsley, Ch. Michaelsen, International Law and the Use of Force: A Documentary and Reference Guide, Santa Barbara 2010, s. 51 – 152. Z punktu widzenia Izraela interwencja przeciwko Jordanii i Egiptowi jest interpretowana jako konieczność, która zaistniała w obliczu: napaści, wyczerpania kanałów dyplomatycznych i skali konfliktu, który zagroził egzystencji państwa izraelskiego, zmuszonego do walki na kilku frontach. Należy jednak zaznaczyć, że zagadnienie akcji Izraela przeciwko Egiptowi jest przedmiotem rozlicznych i zasadniczo rozbieżnych interpretacji. Pomimo bowiem zwyczajowego charakteru wojny prewencyjnej, trudno jest jednoznacznie stwierdzić na ile działania egipskie nosiły wystarczające znamiona agresji. M. Gat, Nasser and the Six DayWar, 5 June 1967: A Premeditated Strategy or An Inexorable Drift to War?’, ‘Israel Affairs’, Vol.11, No.4 (2005); M. Gilbert, Israel. A History (London, 2008), ss. 365 – 379. Więcej na temat z koncepcji samoobrony wyprzedzającej z art. 51 Karty zobacz w: T.M. Franck, ‘Terrorism and the Right of Self-Defense’, The American Journal of International Law, Vol. 95, No. 4 (Oct., 2001), ss. 839-843; L.R. Beres / Y.T. Chatto ‘In support of anticipatory self‐defence Israel, Osiraq and international law’, Contemporary Security Policy, Vol.12, No. 2 (1998), ss. 111-114; Shirley V. Scott / Anthony John Billingsley / Christopher Michaelsen, International Law and the Use of Force: A Documentary and Reference Guide (Santa Barbara, 2010), ss. 128 -142; Leo van Den Hole, ‘Anticipatory Self-Defence Under International Law’, American University Law Review, Vol. 19, No. 1 (2003) ss. 70 – 98; M. J. Glennon ‘The Fog of Law: Self-Defense, Inherence, and Incoherence in Article 51 of the United Nations Charter’, Harvard Journal of Law & Public Policy, Vol. 25, No. 2 (2002).
[45] Punkt art. 1./ ii S/RES/242
[46] Jak interpretuje J. Stone pogląd ów został ponadto potwierdzony przez NZ, które odrzuciły zarówno na forum RB ONZ jak i ZO ONZ projekty rezolucji wzywające Izrael do bezwarunkowego wycofania się do stanu granic sprzed czerwca 1967 r. (‘green line’). Zob. J Stone, op. cit., s. 98 – 115; I. Lacey, op. cit., s. 7.
[47] S. M. Schwebel, op. cit., s. 521 – 526. A. Sharon, op. cit., s. 4- 8.
Istotnym jest fakt, że izraelski pogląd na charakter jordańskiej aneksji pokrywał się zasadniczo ze stanowiskiem społeczności międzynarodowej, która nigdy nie uznała legalności terytoriów inkorporowanych w 1948 r. Jordania uzyskała wyłącznie poparcie Wielkiej Brytanii, która jako jedyny kraj uznała inkorporację ZBJ i JW za legalną. Zob. Commons Debates (Hansard) 5th series, vol 474, s. 1137-1141, 1950, skan (PDF) – http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/91/UKrecognizesIsraelJordan.pdf (dostęp: 10.02.2013). Część autorów wyraża pogląd, że w ujęciu międzynarodowego prawa suwerenność nad owymi terytoriami pozostała w rękach miejscowych Palestyńczyków (zob. R. Sabel, International Legal Issues of the Arab-Israeli Conflict An Israeli Lawyer’s Position, „Journal of East Asia an International Law”, nr 2, 2010, s. 407-422.
Co istotne, Jordania również przedstawiała inkorporację jako instrument gwarancji praw miejscowej palestyńskiej ludności przed interwencją Izraela. Powoływała się przy tym na argument samostanowienia Palestyńczyków, których delegacja zwróciła się do monarchii jordańskiej z postulatem aneksji. (Por. The Constituent Assembly. First Knesset 1949-1951. Annexation of the West Bank by the Hashemite Kingdom of Jordan. Sitting 135 – 3 May 1950. Jerusalem Centre for Public Affairs, http://www.jcpa.org.il/art/knesset6.htm). Reprezentatywność owej delegacji jest jednak komentowana jako wątpliwa UZUP Sceptyczne względem jordańskiej aneksji były również państwa arabskie – LPA uznawała zajęte terytoria jako jordańskie terytoria powiernicze. Zob. The Arab League Special Session.Session: 12-I, May 1950. Jewish Virtual Library, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Peace/legsess.html (dostęp: 12.10.2016)
[48] G. von Glahn, The Occupation of Enemy Territory, Minneapolis 1957, s. 15-30.
[49] M. Shamgar, The Observance of International Law in the Administered Territories, ‘Israel Yearbook of Human Rights’ (1971) s. 262. Co istotne w początkowym okresie okupacji obwieszczenia wydane przez Siły Obronne Izraela (CaHaL) nakazały sądom ustanowionym na terytorium ZBJ, jak i jordańskiej części Jerozolimy, stosowanie zapisów IV konwencji genewskiej.
Zob. Military Proclamation No.2/1967, Military Proclamation No. 3/1967
http://www.israellawresourcecenter.org/cgibin/browse.py?sectionname=laws&action=view&item=1 (dostęp: 20. 09.2013)
Ostatecznie jednak decyzje ową anulowano na mocy rozkazów militarnych wydanych kilka miesięcy później: Military Order N. 144/1967 http://web.archive.org/web/20060622212939/http://www.israellawresourcecenter.org/cgibin/browse.py?sectionname=laws&action=view&item=1) (dostęp: 20. 09.2013).
[50] Problem granic został ostatecznie rozstrzygnięty w osobnych układach pokojowych z Egiptem (1979 r.) oraz Jordanią (1994 r.). Zob. Art. II Traktatu pokojowego izraelsko-egipskiego; Art. III Traktatu pokojowego izraelsko-jordańskiego.
Israel Ministry of Foreign Affairs website , Peace Treaty Between Israel and Egypt, March 26 (1979)
http://www.mfa.gov.il/MFA/Peace%20Process/Guide%20to%20the%20Peace%20Process/Israel-Egypt%20Peace%20Treaty(dostęp: 20. 09.2013).
Israel Ministry of Foreign Affairs website, Treaty of Peace Between the State of Israel and the Hashemite Kingdom of Jordan, October 26 (1994)http://www.mfa.gov.il/MFA/Peace%20Process/Guide%20to%20the%20Peace%20Process/Israel-Jordan%20Peace%20Treaty(dostęp: 20. 09.2013).
[51] Warto dodać, że ISN, w przeciwieństwie do izraelskiego stanowiska politycznego, uznał ZBJ oraz SG za terytoria okupowane. Decyzja ta nie była jednak sprzeczna z polityką rządu. Zarówno ISN, jak i władza wykonawcza uznają, że IV konwencja genewska może być stosowana jedynie de facto, nie obowiązuje jednak de iure. Praktyka owa jest determinowana obowiązującą w Izraelu doktryną, w której miejsce prawa międzynarodowego jest określone zasadami: 1) nadrzędnej pozycji legislacji o randze parlamentarnej, 2) inkorporacji prawa zwyczajowego, 3) inkorporacji prawa traktatowego poprzez legislację parlamentarną. Zgodnie z powyższym prawo międzynarodowe o charakterze zwyczajowym, jeśli nie jest sprzeczne z literą legislacji parlamentarnej, jest automatycznie uważane za część precedensowego prawa krajowego. Inny status ma natomiast ratyfikowane prawo traktatowe. Pomimo bowiem że egzekutywa nie jest zobowiązana do uzyskania zgody legislatywy na ratyfikację prawa traktatowego, to zakres obowiązywania umowy międzynarodowej jest uzależniony od dokonanej mocą decyzji Knessetu inkorporacji. (Zob. G. E. Bisharat, Land, Law, and Legitimacy in Israel and the Occupied Territories. ‘American University Law Review’ Vol. 43, No. 2 (1994): 467-561; D. Kretzmer, International Law in Domestic Courts: Israel, [w:] ‘The Role of Domestic Courts in Treaty Enforcement: a Comparative Study’, eds. D. Sloss, D. Jinks, Cambridge University Press, Forthcoming, pozycja dostępna pod linkiem http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1290714, s. 38, dostęp: 09/04/2013.) Tym samym więc, IV konwencja genewska by mogła automatycznie wiązać izraelskie sądy, wymagałaby inkorporacji poprzez decyzję Knessetu. Taka inkorporacja jednak nie miała miejsca. (Por. International Law – Administered Territories – Rights and Duties of Occupying Power – Registration and Taxation – Articles 43 and 49 of the Hague Regulations, 1907Israeli Supreme Court dokument, PDF – online, April 5 (1983), dostęp: 15/05/2013). Zgodnie ze stanowiskiem ISN zatem jedyny zakres MHP, który automatycznie wiąże izraelskie sądy (w tym sąd najwyższy) to konwencje haskie, których moc obowiązywania jest umocowana w ich charakterze zwyczajowym. Po raz pierwszy ISN opowiedział się za taką interpretacją w roku 1978 przy okazji wyroku w sprawie osiedla Beit El – przyjęto wówczas zwyczajowy charakter konwencji haskich. (Zob. D. Barak-Erez, Israel: The security barrier—between international law, constitutional law, and domestic judicial review, ‘International Journal of Constitutional Law’, vol. 4, nr 3, 2006, 540-552. HCJ 302/72, Khelou v. Government of Israel, (1972) 27 (2) PD 169). Zgodnie z powyższym zatem, również materia jurysdykcji ISN w zakresie zaskarżeń decyzji izraelskich władz wojskowych, czy apelacji od wyroków izraelskich sądów wojskowych jest oparta o interpretację konwencji haskich. Nie oznacza to jednak, że ISN nie może, kiedy uzna to za zasadne, kierować się w swych wyrokach literą IV konwencji genewskiej w zakresie de facto. ISN przyjął bowiem praktykę dopuszczającą faktyczne stosowanie humanitarnych zapisów IV konwencji genewskiej. Stawisko takie stało się charakterystyczne dla wyroków ISN odnoszących się do części wnoszonych przez Palestyńczyków wniosków zaskarżających plany lokalizacji „Bariery Bezpieczeństwa”. (Anglojęzyczne fragmenty wyroków ISN: HCJ 1748/06, Mayor of Dahriya v. IDF Commander; HCJ 5488/04, Elram Local Councilv. Government of Israel.HCJ 7957/04, Mara’abe v. Prime Minister of Israel. HCJ 426/05 Bido Village Council v. The Government of Israel. Cyt. W Geoffrey R. Watson, The “Wall” Decisions in Legal and Political Context, ‘American Journal of International Law’, Vol. 99, No. 6 (2005): 6-26. D. Barak-Erez, op. cit.). W przypadkach owych, ISN przyjął pragmatyczną postawę powołując się (między innymi) na zapisy IV konwencji genewskiej, bez odnoszenia się do nich, jako obwiązujących de jure, czy będących uznanymi za prawo zwyczajowe. Zob. D. Kretzmer, International…, s. 38.
[52] Przykładem takiej interpretacji może być wyrok ISN w sprawie skargi przeciwko decyzji dowódcy militarnego Hebronu, który wydał zezwolenie na zburzenie palestyńskich nieruchomości celem poszerzenia drogi prowadzącej do Groty Patriarchów, a wykorzystywanej przez izraelskich osadników. Skarżący ową decyzję Palestyńczycy argumentowali, że decyzja owa jest sprzeczna z zapisami IV konwencji genewskiej (jak też z innymi przepisami). Dowódca militarny zaś argumentował tę decyzję koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa osadnikom. (Zob. HCJ 10356/02, Hass v. Commander of the IDF forces in the West Bank, 58(3) PD 443. Wersja anglojęzyczna dostępna na: http://elyon1.court.gov.il/fi les_eng/02/970/104/r15/02104970.r15.pdf). ISN uznał, że zakres interwencji powinien być determinowany między innymi ograniczeniami prawa humanitarnego, w szczególności zaś konwencji haskiej, która, jako prawo zwyczajowe, została zinterpretowana jako cześć prawa izraelskiego. Jednocześnie jednak, orzeczenie zignorowało pretensję strony skarżącej, argumentujące zasadność stosowania IV konwencji genewskiej w całej jej rozciągłości. ISN zadecydował, interpretując art. 43 IV konwencji haskiej, że zapis ów uprawnia do ingerencji nie tylko celem zapewnienia bezpieczeństwa strony kontrolującej terytorium, ale również celem zapewnienia bezpieczeństwa i interesów ‘lokalnej, żydowskiej i arabskiej populacji’ zamieszkującej okupowane terytorium. ISN wykorzystał zatem konwencję haską do usprawiedliwienia legalności wyburzeń nieruchomości palestyńskich. By owa legalność była jednak usprawiedliwiona, ISN dokonał szczegółowej interpretacji nie tylko norm MPH (w postaci art. 43 IV. konwencji haskiej jak i ‘ducha’ IV konwencji genewskiej ), ale również interpretacji norm Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (MPPOiP). ISN, interpretując problem, powołał się na zapisy MPPOiP gwarantujące wolność kultu religijnego i prawo do swobody przemieszczania się. Zgodnie z tą interpretacją egzekwowanie praw części „lokalnej populacji” kosztem reszty populacji (w tym wypadku praw osadników żydowskich kosztem praw ludności palestyńskiej) stało się możliwe jako egzekucja MPPOiP. To czyje prawa mogą być egzekwowane zostało poddane gestii subiektywnej interpretacji dowódcy wojskowego, który jest do owej interpretacji uprawniony na podstawie art. 43 konwencji haskiej, który nakłada na stronę okupującą obowiązek zagwarantowania bezpieczeństwa i praw „populacji” zamieszkującej terytorium okupowane. ISN orzekł zatem o legalności interwencji wojskowej w oparciu o interpretację konkretnego zapisu konwencji haskiej (art. 43), jak i wybiórczą interpretację konwencji genewskiej (wybiórczą bo pomijającą chociażby sam problem legalności osiedli, por. art. 49 konwencji genewskiej). Sam zakres uprawnień przez owe prawa określony, został poddany dodatkowej interpretacji MPPOiP, co w efekcie osłabiło prawa ludności przez IV konwencję genewską określanej jako ludność podlegająca ochronie, tu ludności palestyńskiej (protected persons, zob.Ar. 4). Należy zatem podkreślić, że gdyby stosowanie IV konwencji genewskiej obowiązywało de iure, decyzja dowódcy wojskowego o wyburzeniu nie byłaby możliwa nawet przy uwzględnieniu MPPOiP odnoszących się do osadników. Więcej na temat problemu stosowania praw człowieka (min. MPPOiP) jako instrumentu ograniczania praw ludności okupowanej w decyzjach ISN zobacz w: A. M. Gross Human Proportions: Are Human Rights the Emperor’s New Clothes of the International Law of Occupation?, „The European Journal of International Law”, vol. 18, nr 1, 2007, s. 1-35. W rozumieniu ogólnym IV konwencja genewska nie jest literą, która zastępuję zwyczajowe prawo, ujęte w formie konwencji haskich, jest natomiast jego rozszerzeniem. Komentarz IV konwencji genewskiej MKCK jasno określa jej zapisy jako uzupełniające względem konwencji haskich. Tym samym więc należy rozumieć, że zapisy IV konwencji genewskiej nie zdezaktualizowały i nie zastąpiły zapisów haskich. (Zob. Wstęp do komentarza MKCK. ICRC commentaries to Convention (IV) relative to the Protection of Civilian Persons in Time of War. Geneva, 12 August 1949. http://www.icrc.org/ihl.nsf/WebList?ReadForm&id=380&t=com (dostęp: 16.03.2016) Podobne rozumienie relacji pomiędzy obiema konwencjami odnosi się do szczegółowych zapisów.
[53] Zagadnienie jest szczególnie istotne względem tych norm, które ograniczają swobodę strony okupującej w zakresie wprowadzania prawodawstwa o charakterze permanentnym. Zapisy te poprzez swoją ogólnikowość pozwalają na pewien zakres subiektywizmu, co w praktyce może prowadzić do usprawiedliwiania na ich podstawie posunięć o charakterze permanentnym. Jednym z przykładów takiego zapisu jest art. 43 IV konwencji haskiej, który, odczytany bez kontekstu późniejszego zapisu art. 64 IV konwencji genewskiej, może być interpretowany, jako pozwalający na swobodną ingerencję w rzeczywistość prawną i ustrojową terytorium okupowanego, I tak, art. 64 IV konwencji genewskiej jest bowiem interpretowany jako lex specialis względem art. 43 IV konwencji haskiej, art. 43 określa zobowiązania strony okupującej w sposób następujący: ‘Z chwilą faktycznego przejścia władzy z rąk rządu legalnego do rąk okupanta, tenże poweźmie wszystkie, będące w jego mocy środki, celem przywrócenia i zapewnienia, o ile to jest możliwe, porządku i życia społecznego, przestrzegając, z wyjątkiem bezwzględnych przeszkód, prawa obowiązujące w tym kraju.’
Zgodnie jednak z interpretacją części autorów owo ograniczenie może w praktyce podlegać daleko idącej swobodzie. Strona okupująca jest bowiem zobowiązana do wysiłku na rzecz przestrzeganie lokalnego prawa ‘z wyjątkiem bezwzględnych przeszkód’, które mogą stanąć na drodze owego wysiłku, co w praktyce może oznaczać subiektywnie interpretowaną konieczność. Kolejnej wątpliwości dostarcza interpretacja ‘praw obowiązujących’, wśród autorów nie ma bowiem pewności czy jest to zobowiązanie do przestrzegania praw uchwalonych, czy również mających formę zwyczajową. Nieścisłości powyższe jednak częściowo niweluje art. 64 IV konwencji genewskiej o treści: ‘Ustawodawstwo karne terytorium okupowanego pozostanie w mocy z wyjątkiem przypadków, w których będzie ono uchylone lub zawieszone przez Mocarstwo okupacyjne, o ile stanowi ono groźbę dla bezpieczeństwa tego Mocarstwa lub przeszkodę dla stosowania niniejszej Konwencji. Z zastrzeżeniem tego ostatniego względu i konieczności zapewnienia skutecznego wymiaru sprawiedliwości sądy terytorium okupowanego będą nadal sądziły wszystkie sprawy o przestępstwa przewidziane w tym ustawodawstwie. Mocarstwo okupacyjne może jednak ustanowić dla ludności terytorium okupowanego przepisy konieczne dla umożliwienia mu wykonania zobowiązań wypływających z niniejszej Konwencji oraz zapewnienia prawidłowej administracji terytorium i bezpieczeństwa Mocarstwa okupacyjnego, członków i mienia sił zbrojnych lub administracji okupacyjnej, jak również urządzeń i linii komunikacyjnych używanych przez nie.’
Art. 64 wyszczególnia tym samym sytuacje, w których możliwa jest ingerencja strony okupującej. Istotną nieścisłością jest co prawda ‘koniczność zapewnienie prawidłowej administracji’. Jak jednak podkreślają autorzy, art. 64 winien być odczytywany w duchu naczelnej zasady wyrażonej w art. 47 IV konwencji genewskiej. o treści: ‘Osoby podlegające ochronie, które znajdują się na terytorium okupowanym, nie będą pozbawione w żadnym razie i w żadnej formie korzyści wypływających z niniejszej Konwencji ani na skutek jakichkolwiek zmian uczynionych w wyniku okupacji w instytucjach lub w rządzie danego terytorium, ani na skutek porozumienia pomiędzy władzami terytorium okupowanego a Mocarstwem okupującym, ani wreszcie na skutek aneksji przez to ostatnie Mocarstwo całości lub części terytorium okupowanego.’
Zapisów ów jest bowiem interpretowany jako zakazujący ingerencji, która może nosić znamiona zmian legislacyjnych i ustrojowych o charakterze permanentnym. (Por. z: Y. Dinstein, Legislation Under Article 43 of the Hague Regulations: Belligerent Occupation and Peacebuilding, „Harvard University Occasional Paper Series”, nr.1, Fall (2004); Marco Sassòli, Legislation and Maintenance of Public Order and Civil Life by Occupying Powers, „The European Journal of International Law”, vol. 16, nr 4, 2005, s. 661-694.
[54] Prawo okupacji odnosi się jedynie do obszarów Judei i Samarii, inaczej „terytoriów”. Względem owych obszarów jako nie będących częścią Izraela stosowane są zapisy MPH, bądź w ujęciu de jure (Konwencje Haskie) bądź de facto (konwencje genewskie). Ludność zamieszkująca owe obszary podlega tym samym tymczasowemu w swej naturze prawu okupacyjnemu. Jerozolima natomiast jako integralna część Izraela podlega prawu krajowemu. Zob. HCJ 351/80 The Jerusalem District Electric Company v. The Minister of Energy and Infrastructure, 35(2) P.D. 673, 690; The Jami’at Ascan Case, at p. 802; The Beit Sourik Case, par. 27; Israel High Court Ruling Docket H.C.J. 7957/04 International Legality of the Security Fence and Sections near Alfei Menashe, September 15, 2005.
[55] E. Lauterpacht, Jerusalem…, s. 48 – 52.
Musisz być zalogowany aby wpisać komentarz.